انديشۀ اتحاد اسلام و احياي صنعت نساجي مسلمانان قفقاز جنوبي مطالعۀ موردي: كارنامۀ اقتصادي حاج زين‏العابدين تقي‏يف

انديشۀ اتحاد اسلام در اواخر قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم در سرتاسر سرزمين‏هاي اسلامي به‌ويژه ايران، عثماني و قفقاز ترويج يافت و طرفداران زيادي پيدا كرد. مسلمانان قفقاز جنوبي به‌دليل تابعيت يك دولت استعمارگر مسيحي (روسيه تزاري) و نزاع با يك قوميت همسايۀ مسيحي (ارامنه) بيش از ساير مسلمانان بر هويت اسلامي خود و لزوم اتحاد اسلامي آگاه شدند. به اين ترتيب، بخش شايان توجهي از نخبگانشان از جمله شخصيت برجستۀ اقتصادي حاج زين‌العابدين تقي‌يف تاجر بادكوبه‏اي در شمار طرفداران و مناديان اين انديشه قرار گرفتند. از نمودهاي اقتصادي انديشۀ اتحاد اسلام در نزد مسلمانان قفقاز جنوبي احياي انواع صنايع و در رأس آن صنعت نساجي توسط تقي‌يف بود. اين نوشتار در نظر دارد با استفاده از منابع تاريخي و آرشيوي و به شيوۀ توصيفي تحليلي، صنعت نساجي مسلمان‏نشين‎هاي قفقاز جنوبي در اواخر قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم در قالب حيات اقتصادي حاج زين‏العابدين تقي‏يف را بررسي كند و در پي پاسخ به اين پرسش اساسي برآيد كه انديشۀ اتحاد اسلام چه ‌‌تأثيري بر گسترش صنايع نساجي در مسلمان‎نشين‎هاي قفقاز جنوبي داشت؟ يافته‌هاي اين نوشتار نشان مي‌دهد كه تقي‏يف با الهام از انديشۀ اتحاد اسلام در عرصۀ صنايع نساجي، رقابت آگاهانه و هدفمندي را با سرمايه‏داران قدرتمند و پرنفوذ روس و ارمني آغاز كرد. او ضمن هم‌سويي با شركت اسلاميۀ اصفهان، هدف‌هاي بزرگي چون اشتغال‎زايي براي مسلمانان سرتاسر روسيه و ايران و ترويج فرهنگ استفاده از كالاهاي وطني (اسلامي) را دنبال كرد. او بخشي از آرمان‏هاي اقتصادي انديشۀ اتحاد اسلام را در راستاي جبران عقب‌ماندگي اقتصادي مسلمانان محقق ساخت.