بازنمايي واقعيت در سلجوقنامۀ ظهيرالدّين نيشابوري: از داستان‌پردازي تا گفتمان‌سازي

بسياري از راويان تاريخ‌هاي كلاسيك فارسي سعي مي‌كنند به صورت خودافشايي يا غيرمستقيم، عينيت‌گرايي يا بي‌طرفي خود را با مخاطب در ميان بگذارند؛ از ميان اين مورخان، «مؤلف‌ـ راويِ» سلجوقنامه با وجود سال‌ها خدمت در دربار و معلمي دو تن از شاهان سلجوقي، آشكارا در درون متن چنين ادعايي نمي‌كند، ولي با ارجاع به نشانگان متني مي‌توان به شكل‌هايي از تكاپوي غيرمستقيم وي دست يافت كه سعي مي‌كند روايت خود را درست، دقيق و خالي از موضع‌گيري بنماياند تا ضمن جلب اعتماد مخاطب، واقعيت‌ها را به شكلي ويژه توليد كند يا رواج دهد. اين نوشتار انواع گفتمان‌سازي و مداخلۀ آگاهانه يا ناآگاهانۀ مولفراوي سلجوقنامه را در برساختن واقعيت يا واقعيت‌هاي تاريخي آل‌ سلجوق، با استناد به تمايز نهفته در دو اصطلاح روايت‌شناختي «داستان» و «گفتمان» و نيز با تكيه بر انواع گفتمان در صورت‌بندي ژپ لينت ولت طبقه‌بندي و تحليل كرده‌است. نتيجه نشان مي‌دهد كه مؤلف‌ـ راوي دانسته يا نادانسته در قالب انواع گفتمان وجهي، توضيحي، انتزاعي، عاطفي و ارزيابي‌كننده با فروعات آن‌ها، سطوحي از واقعيت را به نفع يا عليه كساني سوق داده يا تثبيت كرده‌است كه پيامد آن، مشروعيت‌بخشي به برخي رخدادها و اشخاص يا مشروعيت‌زدايي از آن‌هاست.