تبيين علّيتي عمل و رفتار انسان

مقصود از اين نوشتار ارائه «تبيين علّيتي» در شناخت جامع (محض ـ تجربي) فاعليت انسان در عمل و رفتار است. تبيين علّيتي درباره رفتار و عمل انسان، از آن جهت كه او موجودي كم نظير يا بي نظير در جهان طبيعت است، در تبيين هاي علّيتي ناظر به رفتار قانون مند موجودات ديگر طبيعت خلاصه نمي شود. در اينجا مي كوشيم تا نشان دهيم هر رفتار و كردار انسان در تحليل به چند قلمرو وجودي طولي و عرضي تعلق دارد كه هر يك زير پوشش نوعي از رابطه علّي و معلولي اند. در تركيب اركان علّي و معلولي اين قلمروها رفتار آدمي به‌صورت مرتبط، متصل و در نهايت متحد سامان مي يابد. ملاك تمايز علوم طبيعي از علوم انساني و دشواري تبيين علّيتي در علوم انساني، چه فردي و چه اجتماعي، در تركيب رفتاري انسان از روابط علّيتي متعدد و متدرج وجودي و در عين حال متصل و متحد است. راه حل اين دشواري نه تأويل يك قلمرو به قلمروي ديگر است و نه صرف نظر كردن از يك قلمرو و عطف توجه به قلمروي ديگر؛ بلكه با اذعان به دشواري تبيين علّيتي رفتار آدمي بايد به جستجوي تبيين علّيتي همه جانبه طولي و عرضي بر پايه طبيعت مشترك ميان انسان ها بود.