نقش خرس قهوه‌اي (Ursus arctos) در انتشار بذر گياهان پارك ملي گلستان

The Role of Brown Bear (Ursus arctos) in the Plant Seed Dispersal of Golestan National Park

خرس قهوه­اي (Ursus arctos)بزرگ‌ترين گوشتخوار ايران است كه در بخش‌‌هاي وسيعي از نواحي كوهستاني البرز و زاگرس يافت مي‌شود. اما بيشترين تراكم اين گونه در جنگل­ هاي شمالي كشور از پارك ملي گلستان تا غرب استان گيلان است. ما در اين مطالعه پتانسيل خرس قهوه ­اي را براي انتقال بذر به شكل اندزوكوري در جنگل گلستان از طريق آزمايش گلخانه­ اي مورد بررسي قرار داديم. به‌منظور شناسايي تغييرات زماني و مكاني جوانه­ ها، فراواني، غنا و تركيب گونه‌اي بذور سبز شده از نمونه‌هاي سرگين خرس قهوه‌اي، جمع‌آوري شده از تيپ‌هاي زيستگاهي و فصول مختلف مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. در مجموع 268 بذر متعلق به 33 آرايه از 19 تيره و 25 جنس گياهي در آزمايش­ هاي جوانه ­زني نمونه­ هاي سرگين ثبت شد. براساس نتايج به ­دست آمده فراواني (0/003=P) و تركيب بذور (0/001=P) انتقال داده شده بين فصول متفاوت بود كه منعكس كننده تفاوت­ هاي فنولوژيك گياهان منطقه است. فراواني و تركيب بذري سرگين ­ها بين دو تيپ زيستگاهي تفاوت معني ­داري نداشت. همچنين، غناي گونه اي بذور انتقال داده شده بين فصول و زيستگاه هاي مختلف تفاوت معني داري را نشان نداد. بيشترين غناي گونه ­اي مربوط به فرم رويشي علفي بود (24 آرايه) در حالي كه گياهان درختچه ­اي فراوان‌ترين گونه­ هاي سبز شده از نمونه ­هاي سرگين را شامل مي ­شدند (76 درصد كل بذور جوانه­ زده). ميوه­ هاي گوشتي درختچه‌ها به‌عنوان يك منبع انرژي مهم در دوره پرخوري پيش از خواب زمستاني خرس­ ها مطرح هستند. بذور مربوط به ميوه ­هاي خشك در تراكم­ هاي پايين و مخصوصاً در نمونه ­هاي سرگين مربوط به فصل بهار و اوايل تابستان مشاهده شد. اين نتايج با رفتار تغذيه فرصت­ طلبانه خرس قهوه‌اي سازگار است. با توجه به اينكه گونه­ هاي زوج سم در پارك ملي گلستان اغلب گونه­ هاي يك‌ساله را انتقال مي ­دهند نقش خرس قهوه‌اي در انتقال گونه ­هاي درختچه ­اي و درختي در جنگل گلستان مي ­تواند مورد توجه قرار گيرد.

The brown bear (Ursus arctos) is the largest carnivore species in Iran which can be found in large parts of the Alborz and the Zagros mountain ranges but reaches remarkable densities in northern forest, ranging from Golestan National Park to western Gilan. We investigated the potential of brown bear for endozoochory in Golestan National Park through greenhouse experiment. In order to detect temporal and spatial variability of emerged seedlings, abundance, species richness and composition of germinated seeds from faecal samples collected in different habitats and across seasons were analyzed. A total of 268 seedlings belonging to 33 plant taxa, 25 genera and 19 families germinated from 64 brown bear faecal samples. Based on the obtained results we show seasonal variability in the numbers (p=0.003) and composition (p=0.001) of the dispersed seeds, which can be attributed to plant species phenology. There were no significant differences for seed abundance and composition between the two types of habitats. Similarly, seed species richness did not significantly differ among seasons and habitats. Herbaceous growth form (24 taxa) represented the highest species richness in the germinated plants, while shrub plants were the most abundant germinated species (76% of the total germinated seeds). Fleshy fruits are the principal source of energy during the hyperphagia phase prior to hibernation. In contrast, seeds from dry fruits were observed in lower densities in the faeces, especially during spring and early summer. This result is in line with opportunistic feeding behavior of the brown bear.