تغييرات مكاني شكل هاي مختلف فسفر در اراضي شاليزاري

سابقه و هدف: فسفريكي از عناصر غذايي اصلي محدود كننده توليدات كشاورزي در خاك‌هاي شاليزاري بسياري از مناطق برنج خيز جهان است. در شمال ايران نيز خاك‌هاي شاليزاري از كمبود مديريت متعادل و مناسب كودهاي فسفره رنج مي برند. شيمي فسفر در اين اراضي بدليل تاثير فرآيند‌هاي شيميايي و بيولوژيكي مؤثر بر قابليت دسترسي آن (از طريق تاثير بر شكل‌هاي گوناگون فسفر) پيچيده مي باشد. بنابراين شكلهاي گوناگون فسفر نقشي بسيار حياتي درظرفيت تأمين فسفر قابل دسترس خاك به ويژه در خاك‌هاي شاليزاري بازي مي كند. در نتيجه براي درك و آگاهي ازغلظت فسفر ‌قابل‌استفاده در خاك داشتن اطلاعات دقيق از پراكنش مكاني شكل‌هاي مختلف آن و عامل‌هاي مؤثر در آن در بهينه‌سازي مديريت فسفر، قابليت تحرك و جابجايي آن ضروري است. هدف اين پژوهش بررسي تغييرات مكاني فسفر قابل دسترس ، آلي وشكل‌هاي گوناگون فسفر معدني، و نيز خصوصيات فيزيكي و شيميايي مهم و مؤثر بر آنها در مقياس ناحيه‌اي يا مزرعه ايي براي دست يابي به امكان مديريت بهتر كودي مي باشد. مواد و روشها: اين پژوهش در شاليزارهاي شهرستان صومعه‌سرا در استان گيلان به اجرا در آمد. نمونه هاي خاك سطحي (صفر تا 30 سانتيمتري) برپايه پراگندگي جغرافيايي يكنواخت (شبكه 2×2 كيلومتر) از 103 مزرعه برنج تهيه و ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي نمونه‌هاي خاك مانند بافت ، اسيديته گل اشباع، كربن آلي، كربنات كلسيم معادل وگنجايش تبادل كاتيوني، فسفر قابل دسترس و فسفر آلي آنها تعيين گرديد. همچنين جداسازي و تعيين شكلهاي گوناگون شيميايي فسفر معدني(فسفر محلول، فسفر پيوند يافته با آهن و آلومينيم، فسفر پيوند يافته با كلسيم) با روش عصاره گيري متوالي فسفر اندازهگيري شدند. آماره‌هاي توصيفي با استفاده از نرم‌افزار (نسخه 16) SPSS و محاسبات آمارمكاني با نرم‌افزار GS+ (نسخه 1/5 ) و پهنه‌بندي با نرم‌افزار Arc GIS (نسخه 9.1) صورت پذيرفت. يافته ها: فسفر پيوند يافته با آلومينيوم و آهن (به ترتيب 194و 132) داراي بيشتربن و pH خاك (10.6) داراي كمترين ضريب تغييرات (CV) است. كلاس همبستگي (نسبت واريانس قطعه‌اي به آستانه) در داده‌هاي مطالعه شده نشان از وابستگي مكاني متوسط تا قوي است. همچنين مقدار كم تا متوسط واريانس قطعه اي (0.04 تا 3.2) در نوسان بوده و حاكي از فواصل شبكه نمونه برداري مناسب براي ويژگيهاي خاك و شكلهاي فسفر مي باشد. تحليل نيم تغييرنما‌ها نشان مي‌دهد كه دامنه تأثير متغيرها از 2700 متر تا 6000 متر در نوسان مي‌باشند. بر پايه همبستگي مكاني و خطي بيشترين غلظت فسفرقابل‌دسترس منطبق با فسفر پيونديافته با آهن (FeP) (0.94) و فسفر پيونديافته با آلومينيوم (AlP) (0.84) و كربن آلي (0.4) بود. نتيجه‌گيري: با توجه به مشخص شدن ارتباط قوي بين فسفر قابل‌استفاده و شكل‌هاي فسفر پيوند يافته آهن و آلومينيم از يكسو و ارتباط آن با ويژگي پايه كربن‌آلي، تعيين محدوده همبستگي مكاني اين ويژگي‌ها مي‌تواند در بهبود مديريت مصرف فسفر در اراضي شاليزاري مؤثر واقع شود. ابقاي بقاياي گياهي از طريق اجراي عمليات شخم كم‌عمق در دو هفته بعد از برداشت برنج مي‌تواند ضمن مخلوط كردن بقاياي گياهي با تقويت شرايط اكسيدي و تجزيه گياه، موازنه فسفر را در خاك مثبت و از مصرف زياد كود فسفر جلوگيري كند. با توجه به مصرف كم و يا عدم مصرف كودفسفاته در ناحيه مطالعه شده به نظر مي رسد عمليات مديريتي غرقاب كردن خاك هاي شاليزاري با ايجاد شرايط احيا، تغيير واكنش خاك و پايداري كاني‌هاي فسفاته بر وضعيت فسفرقابل‌دسترس مؤثر خواهند بود.