تاملي بر جايگاه نقاشي در حكمت سينوي

Contemplation on the Position of Painting in Avicennian Philosophy

نحوه‌ مواجهه ابن‌سينا با نقّاشي در همه آثارش يكسان نيست، بلكه از جهات مختلفي به اين موضوع توجه نشان داده است. مقاله حاضر به بررسي اين مسأله مي‌پردازد كه ابن‌سينا در حكمت خود از چه حيث يا حيثياتي درباره رنگ و نقّاشي و امور مربوط به آن سخن گفته است. در اين پژوهش، سخنان پراكنده ابن‌سينا در اين باب دسته‌بندي و حيثِ پرداختن به آن‌ها در هريك از بخش‌ها بررسي شده است. نتيجه اين پژوهش نشان مي‌دهد كه بيشترين توجه ابن‌سينا به اين بحث در «فن شعر» از علم منطق و «طبيعيات» به‌ويژه علم‌النفس و علم طب به چشم مي‌خورد. او در «علم موسيقي» و «الاهيات» نيز به شكل متفاوتي در اين باب سخن گفته است. توجه ابن‌سينا به نقّاشي در بافت طبيعيات عمدتاً از حيث امري مبصَر است كه نحوه ادراكِ آن و تأثيراتش بر نفس شايسته بررسي است. تعريف امور مرتبط به نقّاشي، توجه به رنگ، شكل و تغييرات آن‌ها در موجودات محسوس به‌ويژه بدن انسان نيز در طبيعيات بررسي مي‌شود. در مقابل، نگاه هنري به نقّاشي عمدتاً در بافت «فن شعر» و «علم موسيقي» صورت مي‌گيرد. در بافت الاهياتي، گاه نقّاشي كاربردي استعاري پيدا مي‌كند و گاه به عنوان وسيله‌اي محسوس براي بيان امور معقول قلمداد مي‌شود.

This paper examines the question that from what aspects Avicenna has discussed color and painting in his philosophy. In this research, Avicenna’s dispersed remarks on this subject have been reviewed, categorized, and analyzed. The result of this research shows that Avicenna’s greatest attention to this discussion, is found in his “Poetics” which is a part of the science of logic, and “Natural Science”, especially Psychology and Medicine. He also speaks differently in “The Science of Music” and “Theology”. Avicenna’s attention to painting in the context of Natural Science is largely related to discussions on the way it is perceived and its effects on the soul. The attention to the color, shape and their changes in the sensible organisms, especially the human body, are also studied in Natural Sciences. By contrast, painting as art is mainly discussed in the context of “Poetics” and “Science of Music”. In the context of Theology, sometimes painting applies metaphorically, and sometimes it is considered as a sensible medium for expressing rational realities.