بررسي تطبيقي انسان‌شناسي آيت‌الله مطهري و سنت آگوستين

فهم ماهيت وجودي انسان، يكي از دغدغه‌هاي اصلي بخشي از متفكران اسلامي و مسيحي بوده است. بر همين اساس، مقالۀ حاضر ابعاد وجودي انسان را نزد دو متألۀ برجسته، يكي مسيحي – يعني سنت آگوستين و ديگري مسلمان – يعني آيت الله مطهري – مي‌كاود و اين پرسش را طرح مي‌كند: انسان‌شناسي اين دو متفكر چه تفاوت‌ها و شباهت‌هايي با هم دارد؟ براي اين منظور از چهارچوب انسان‌شناسي كريستوفر بري (انسان موجودي اجتماعي/منفرد؛ عقلاني آزاد/غيرعقلاني مقيد؛ تكامل‌پذير/تكامل‌ناپذير؛ سياسي/غيرسياسي) بهره برده مي‌شود. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهند آگوستين انسان را موجودي منفرد مي‌داند كه ناگزير از زندگي جمعي در اين دنياي زميني است؛ درحالي‌كه مطهري بيش از هر چيز انسان را موجودي اجتماعي مي‌داند كه داراي مسئوليت فردي نيز است. همچنين هر دو متفكر «اراده و عقلانيت» را برترين قوۀ انساني مي‌دانند؛ با اين تفاوت كه سنت آگوستين انسان را موجودي مقيد مي‌داند كه با ارادۀ خويش قادر نيست سرنوشت خود را دگرگون كند؛ درحالي‌كه مطهري نقش ارادۀ انساني را در تعيين سرنوشت او بنيادين مي‌داند. آگوستين انسان را زائري تكامل‌ناپذير در اين دنيا مي‌داند و مطهري انسان را موجودي تكامل‌پذير مي‌داند و درنهايت اينكه آگوستين انسان را ذاتاً موجودي غيرسياسي مي‌داند كه در نتيجۀ هبوط مي‌بايد در مقابل قدرت‌هاي سياسي زميني (كه اساساً شر ضروري‌اند) اطاعت پيشه كند؛ درحالي‌كه مطهري انسان را ذاتاً موجودي سياسي مي‌داند كه ناگزير از كنشگري سياسي است.