جايگاه ابوعلي چغاني در تعاملات نظامي و سياسي دولت ساماني

Position of Abu-Ali Chaghani in military and political interactions of Samanids

آل محتاج از جمله فرمانروايان محلي ولايت چَغانيان، در بخش علياي آمودريا، بودند كه هم‌‌زمان با دورۀ اقتدار اميراسماعيل ساماني (279-295ق)، در منطقۀ تحت‌سلطۀ خود، يعني بخش‌‌هايي از خراسان و ري، حاكميت داشتند. اين سلسلۀ محلي دست‌نشاندۀ دولت ساماني نقش مؤثري در اقتدار سياسي و نظامي آن دولت داشت. صداقت و شجاعت اميران اين خاندان، از جمله ابوعلي‌‌ چغاني، در امور سياسي، نظامي، و اقتصادي سبب شد تا به برجسته‌‌ترين مقام‌‌هاي حكومتي و لشكري سامانيان نايل آيند. مسئلۀ اصلي پژوهش حاضر بررسي اقدامات و خدمات سياسي و نظامي ابوعلي چغاني و تاثير آن بر اقتدار دولت ساماني است. اين نوشتار بر آن است تا با رويكردي توصيفي-تحليلي، به اين پرسش‌‌ها پاسخ دهد كه اولاً اين خاندان چگونه توانستند در اين دولت به چنين جايگاه برجسته‌اي نايل آيند و اعتماد دولت‌مردان ساماني را به دست آورند و ثانياً، چه نقشي در سازمان سپاه ساماني و تحولات نظامي اين دولت داشتند. يافته‌‌هاي پژوهش حاكي از آن است كه ظهور و سقوط چغانيان نقطۀ عطفي در تاريخ ايران محسوب مي‌‌شود؛ چراكه با حذف چغانيان، به‌عنوان سپه‌سالاران كل خراسان و در رأس آنان، ابوعلي چغاني، از صحنۀ سياسي و نظامي دورۀ سامانيان، قدرت‌‌هاي دهقاني ايراني از اريكۀ قدرت نظامي فرو آمدند و از بين رفتند. همين عامل، از عوامل مهم سقوط دولت سامانيان به شمار مي‌‌رود.

Al -e- Muhtaj were one of the local rulers of Chaghanian region in upper part of the Oxus (Amu Darya) that had autonomy concurrent with period of Amir Ismaʽil Samani (279-295 AH) in their dominated area, i.e. parts of Khorasan and Rey. This local dynasty as puppet of Samanids, had effective role in political and military power of that state. Honesty and courage of emirs of this clan, including Abu-Ali Chaghani, in political, military, and economic affairs of Samanid state caused them to gain most prominent governmental and military positions of Samanids. The main issue of the current research is to investigate Abu-Ali Chaghani’s political and military measurements and services and their impact on power of Samanid state. This paper is going to respond the following questions with a descriptive-analytic approach: first, how this dynasty could reach such prominent place and obtain confidence of Samanid statesmen; and second, what role it had in organization of Samanids’ army and military evolutions. The findings suggest that emergence and fall of Chaghanian is a milestone in Iran history; since by removing Chaghanian (especially, Abu-Ali), who were generalissimos of all Khorasan, from political and military posts of Samanids, the Iranian powers of popular and low social people were waned and diminished and this is one of the important factors of the Samanids downfall.