غربت عارفانه در شعر حافظ و ابن فارض

Sufism nostalgy in the poetry of Hafez and Ibn Farez

اين پژوهش با استفاده از روش تحليلي- توصيفي به واكاوي بنمايه­ «غم غربت» به‌عنوان يكي از مهمترين بنمايه‌هاي عرفاني در شعر ابن فارض و حافظ دو نماينده­ بزرگ شعر عرفاني ادبيات فارسي و عربي پرداخته و كوشيده است تا پاسخ درخوري به چگونگي حضور اين غم و واكنش اين دو شاعر به‌ موضوع بيابد. يافته‌هاي پژوهش حاكي ­است كه در انديشه­ عارفانه­ دو شاعر، جدايي روح از مصدر و قرار گرفتن در كالبد خاكي جسم و هبوط انسان از بهشت به اين جهان، نمودهاي غريبي او است. در‌‌مقابل واكنش عارف براي فرار از غربت روح در بدن، ياد مرگ و رسيدن به فناست و براي رهايي از غربت در اين جهان و دوري از معشوق حقيقي به جلوه‌هاي آن عشق كه در اين جهان تجلي يافته است و از آن به عشق‌ زميني يا مجازي تعبير مي‌شود، روي آورده است. عشق زميني در شعر دو شاعر ترجماني از عشق ‌الهي و انعكاسي از آن عهد روز نخست است كه عارفان براي مجسم كردن آن عشق ‌الهي و كاستن آلام حسرت دوري معشوق حقيقي به آن توسل جُسته­اند. خواب و رؤيا و خلوت‌گزيني نيز ديگر ساختار‌هاي دو شاعر به اين غربت است.

This analytical-descriptive study aimed to investigate the essence of grief of nostalgy as one of the most important mystical sources in the poems of Ibn Farez and Hafez; two great representatives of the mystical poetry of Persian and Arabic literature. More specifically, attempts were made to see how this grief entered their works and how they reacted to it. The findings suggest that in their mystical thoughts, the separation of the soul from the body and the fall of man from paradise into this world are manifestation of his grief. In turn, the mystic reaction of the poet to escape from soul nostalgy in the body is the thought of death and fatalism and to turn to earthly love, as commonly thought of, as representation of love of true beloved. The earthly love in the poetry of the two poets is a translation of divine love and a reflection of the first day vow, to which the mystics resorted to fantasize the divine love and to diminish the pain of longings for the true beloved. Sleeping, dreaming, and seclusion are other structures to this nostalgy