برنامه‌ريزي دسترسي غيرفضايي به خدمات بهداشتي-درماني در شهر مشهد

Planning non- spatial Access to Health Services in Mashhad

موضوع دسترسي به خدمات شهري از‌جمله مسائل مهمي است كه فضاي شهر را از ابعاد گوناگون تحت‌تأثير قرار ميدهد. در برخي مواقع عدم‌دسترسي مناسب به برخي كاربري‌ها، سلامت افراد را نيز در معرض خطر مياندازد. خدمات بهداشتي-درماني نمونه‌اي از اين دست است كه الزام دسترسي به‌موقع و مناسب به آن، براي همۀ افراد جامعه ضروري است. دسترسي به خدمات از دو بُعد دسترسي فضايي و دسترسي غيرفضايي قابل بررسي است. در اين ميان شرايط و ويژگي‌هاي اقتصادي-اجتماعي جامعه از‌جمله ابعاد مهم دسترسي غيرفضايي به‌شمار ميآيد؛ چراكه دسترسي غيرفضايي مبيّن شرايط اجتماعي و اقتصادي جمعيت استفاده‌كننده از خدمات است. براين اساس در اين مطالعه سعي شده است، دسترسي غيرفضايي به خدمات بهداشتي-درماني در شهر مشهد مورد تحليل قرار گيرد. براي اين منظور ابتدا مدل مفهومي تحقيق با استفاده از 8 شاخص اجتماعي-اقتصادي تأثيرگذار در سطح 1266 حوزة آماري ساخته شد. استفاده از مدل تحليل عاملي در‌خصوصِ ويژگي‌هاي اجتماعي-اقتصادي حوزهها، منجر‌به شكل‌گيري 2 عامل اقتصادي و اجتماعي شد كه بيش‌از 74% از كل تغييرات واريانس‌ها را تبيين مي‌كند. نتيجة به‌دست آمده از تحليل عاملي براي هر حوزه به تفكيك هر عامل در محور مختصات (x , y) ترسيم شد و جايگاه هر حوزه به‌دست آمد. نتيجة اين بررسي نشان داد كه در شهر مشهد وضعيت متفاوتي از‌نظرِ شاخص‌هاي دسترسي غيرفضايي قابل مشاهده است؛ به‌گونه‌اي‌كه 21.6 درصد از جمعيت به‌دليلِ پايين‌بودن جايگاه شاخص‌هاي اجتماعي و اقتصادي، اولويت نخست برنامه‌‌هاي بهداشتي-درماني در‌خصوصِ ارتقاي شاخص دسترسي غير‌فضايي به‌شمار مي‌آيند‌ كه اين مسئله ميبايست در‌خصوصِ توسعة برنامه‌‌هاي بهداشتي و درماني مورد توجه قرار گيرد.

The issue of access to urban services is one of the important issues that affects the urban environment from a variety of dimensions. In some cases, lack of proper access to some applications also endangers the health of individuals. Health services are an example of this, and the need for timely and appropriate access to it is essential for all people in the community. Access to services from both spatial and non-spatial access dimensions can be verified. In the meantime, socioeconomic conditions of the society are considered as an important aspect of non-spatial access. Because non- spatial access reflects the social and economic conditions of the population using the service. Accordingly, in this study, nonspatial access to health services in Mashhad was analyzed. For this purpose, the conceptual model of the research was first developed using eight socioeconomic indicators at 1266 statistical domains. The use of factor analysis model for socio-economic characteristics of domains led to the formation of two economic and social factors that account for more than 74% of the total changes and variations. The result of the factor analysis for each domain was mapped to each factor in the coordinate axis (x; y) and the position of each domain was obtained. The result of this study showed that in Mashhad, a different situation was observed in terms of non-spatial access indicators. So that 21.6% of the population is considered as the first priority in health promotion programs due to low socioeconomic status as a non-spatial access index. This should be considered in the development of health and medical programs.