بررسي تغييرات فرش‌هاي ريزه‌ماهي در شهرستان بيرجند طي دهه‌هاي اخير

Studying the Changes of "Tiny Fish" Carpets in Birjand during Recent Decades

شهرستان بيرجند در مشرق كشور ايران قرار گرفته و مركز استان خراسان جنوبي است. فرش‌ بيرجند به‌لحاظ نوع طرح، رنگ‌بندي و ساختار بافت ويژگي‌هاي خاص خود را دارد كه در اين مقاله به‌طور اجمالي بيان مي‌گردد. از جمله طرح‌هاي پركاربرد و مشهور در تاريخ فرش‌ بيرجند، ريزه‌ماهي است. اين طرح اصيل و قديمي، اكنون در بيش از نيمي از فرش‌هاي بيرجند بافته مي‌شود و حدود نود درصد صادرات فرش‌هاي بيرجند را به‌خود اختصاص داده است. اين مقاله مي‌كوشد تغييرات و تحولات اين فرش‌ها را به‌لحاظ ساختار طرح، واگيره، رنگ‌بندي، ابعاد و رج‌شمار در طول دهه‌هاي مختلف سده حاضر و به‌روش توصيفي بررسي نمايد. گردآوري اطلاعات به روش ميداني و كتابخانه‌اي و با استفاده از ابزار مصاحبه، مشاهده و عكس‌برداري از نمونه فرش‌هاي ريزه‌ماهي صورت گرفته است. نقش‌مايه ريزه‌ماهي يك واگيره مربع‌شكل با محوريت يك گل هشت‌پر و دو برگ (ماهي تجريد يافته) حول آن است كه در طول دهه‌هاي مختلف در قالب طرح‌هاي سراسر واگيره‌اي، خشتي، محرمات و انواع مختلف لچك‌ترنج، تنوع و زيبايي خاصي به اين فرش‌ها بخشيده است. در طول زمان، ساختار اصلي واگيره ثابت مانده، اما ابعاد آن بسيار كاهش يافته است. تغيير رنگ‌بندي از رنگ‌هاي تيره مثل سرمه‌اي (كبود) و قرمز (لاكي) به رنگ‌هاي روشن مثل سفيد و كرم از ديگر تحولات ايجاد شده در فرش‌هاي ريزه‌ماهي بيرجند طي دهه‌هاي اخير بوده است. اين تغييرات غالباً به‌دليل نياز بازار يا به‌عبارتي تأمين سليقه خريداران صورت گرفته و در مواردي، تمايل بافندگان به بافت طرح‌هاي ساده‌تر و توجه به صرفه اقتصادي موجب تغيير يا ماندگاري برخي از طرح‌هاي ريزه‌ماهي شده است

Birjand is located in the east of Iran and is the center of South Khorasan province. Birjand's carpets have its own characteristics in terms of motifs, coloring and structure that are outlined in this paper. Tiny fish is among the most widely used and popular motifs on the carpets of Birjand. This original and old motif is woven now in more than half of such carpets and can be seen on approximately ninety percent of exported carpets from Birjand. This paper attempts to study changes and developments in these carpets, in terms of design, motif, coloring, size and number of knits during recent decades of the present century using a descriptive method. Data collection for the study was conducted using desk study as well as interviews, observation and photographing some samples of tiny fish carpets. Tiny fish is a motif consisted of a central square with a eight-leaf flower and two leaves (abstracted fish) around it that has been evolved over several decades in the form of continuous, adobe-shaped, as well as corner-medallion. Over time, the original structure of the motif has remained unchanged, but its size has been reduced. Change of color from dark colors like blue and red to bright ones such as white and pale yellow is another change occurred in recent decades in tiny fish carpets of Birjand. These changes are mostly due to market demand, i.e. to meet the expectations of the customers, and sometimes due to the tendency of the weavers to weave more simple and economical designs, which in turn has led to change or persistence of some of the forms of tiny fish.