نيازسنجي آموزشي قابليت هاي رهبري در بين متخصصان علوم و صنايع غذايي در ايران

Leadership Capabilities among Iranian Food Science and Technology specialists: Educational needs assessment

سابقه و هدف: با وجود نقش كليدي قابليت ها و مهارت هاي رهبري در كارايي و اثربخشي فعاليت هاي اجتماعي و حرفه اي، اغلب برنامه هاي آموزش دانشگاهي، عمدتاًً بر انتقال دانش و مهارت هاي تخصصي تكيه دارند. اين در حالي است كه ماهيت بين رشته اي و چندبخشي غذا و اهميت آن به عنوان يكي از حقوق اساسي بشر و لازمه سلامت، رفاه و توسعه ملي ضرورت ادغام مهارت هاي رهبري براي تكميل و تقويت حوزه را ايجاب مي كند. اين مطالعه در سال 1387 با هدف تعيين نيازهاي آموزشي قابليت هاي رهبري در بين متخصصان صنايع غذايي در كشور انجام شد. مواد و روشها: از هر دو دسته تكنيك هاي پژوهش كيفي و كمي براي تعيين وضعيت موجود و نيازسنجي استفاده گردد. داده هاي مورد نياز در بخش مطالعه كيفي از اجراي مصاحبه عميق با 9 تن از خبرگان و رهبران صنعت غذا در بخش هاي دانشگاه، دولت، صنعت و انجمن هاي تخصصي، و نيز انجام بازديد مشاركتي در دو برنامه آموزشي بين المللي در جنوب شرقي آسيا و اروپا با هدف ارتقاي مهارت هاي رهبري شركت كنندگان گردآوري شد. در بخش مطالعه كمي، از پرسشنامه 20 آيتمي داراي دو ستون «ميزان اهميت مهارت» و «ميزان برخورداري از مهارت» استفاده شد. پرسشنامه مزبور پس از طي مرحله مطالعه آزمايشي، توسط 84 تن از متخصصان حوزه هاي مرتبط با علوم و صنايع غذايي شاغل در بخش هاي مختلف دولتي و خصوصي در محدوده سني 25 تا 45 سال تكميل گرديد. پايايي پرسشنامه براساس انجام آزمون آلفاي كرونباخ بر روي پاسخ ها تائيد گرديد. از رابطه اولويك براي تعيين فرصت هاي آموزشي در بررسي پرسشنامه اي استفاده شد. رابطه مزبور نشان دهنده مهمترين نيازهاي مهارتي شركت كنندگان است كه در عين حال از كمترين توسعه برخوردار بوده است. از آزمون هاي مقايسه ميانگين زوجي و آناليز واريانس فريدمن و نرم افزارهاي Execl و SPSS براي آناليز داده ها استفاده شد. يافته ها: دو دسته مطالعه كيفي و كمي مشتركاً تيم سازي موثر، تصميم گيري مبتني بر شواهد و خلاقيت و نوآوري را به عنوان كليدي ترين قابليت هاي موردنياز براي متخصصان علوم و صنايع غذايي در ايران خاطرنشان ساختند. در عين حال تفاوت هايي هم بين دو روش مطالعاتي در خصوص ساير مهارت هايي كه از اولويت بالا براي پرورش برخوردارند، به چشم مي خورد. در حالي كه مطالعه كيفي بر ارتباطات موثر، انعطاف پذيري، ديدگاه كل نگرانه و توانايي حل مناقشه هم تاكيد دارد، مطالعه كمي به اولويت استراتژي هاي رهبري صنعتي، انگيزه سازي، ايجاد اعتماد و اخلاق مهندسي اشاره مي كند. دو مهارت تيم سازي و خلاقيت در برنامه هاي بازديد شده در جنوب شرقي آسيا و اروپا نيز جايگاه ويژه اي را به خود اختصاص داده اند. نتيجه گيري: هر دو مطالعه كمي و كيفي بيانگر محدوديت مهارت هاي رهبري در بين متخصصان علوم و صنايع غذايي در ايران هستند. بدين ترتيب طراحي و برگزاري برنامه هاي آموزشي دربردارنده مهارت هاي اصلي در چارچوب رهبري تحول آفرين و نيز برخي قابليت هاي تخصصي تر رهبري در حوزه علوم و صنايع غذايي توصيه مي شود.

Background and objective: Despite significant roles of leadership capabilities in social and professional effectiveness and efficiency، most academic curricular programs including food science and technology disciplines، merely focus on technical knowledge and skills. Meanwhile، interdisciplinary and multisectoral nature of food as well its key role in human right، individual health and well-being، and national development necessitates to be integrated with leadership skills. This study was conducted in 2008 to determine leadership educational needs among Iranian food science and technology specialists. Materials and methods: Both qualitative and quantitative research techniques were employed to assess the situation and needs. Qualitative data were collected through in-depth interview with 9 ‘key informant leaders’ from different sectors، i.e. academia، government، industry and nonprofit institutions as well as participatory observations to two leadership training programs in South-East Asia and Europe. Quantitative survey was performed using a pre-tested 20-item questionnaire. The questionnaire developed to explore ‘level of importance’ and ‘present status’ of 20 leadership skills and capabilities among 84 food science and technology specialists، between 25-45 years of age، from different disciplines and sectors. Cronbach’s alpha test confirmed the questionnaire reliability. Data derived from questionnaire survey were used to calculate the «educational opportunity scores» using the Ulwick equation. The formula reveals which participants’ needs are the most important but least satisfied. The Paired-t test was employed to compare differences of means of «importance» and «status» for each leadership skills. Ranking of educational opportunities was done using Freidman analysis of variance test. All statistical analyses were performed at α=0.05 using Excel and SPSS softwares. Results: According to both qualitative and quantitative studies، effective team-building، evidence-based decision-making، and creativity and innovation were found as the most limiting leadership capabilities among food science and technology specialists in Iran. There is however a number of differences between two research methodologies in selecting other leadership skills which are prioritized to be developed. While the qualitative study put its emphasis on effective communication، flexibility، holistic view، and crisis resolution، the quantitative survey prioritizes industrial strategies، motivation، trust building and ethics. Bench marking with two visited programs in South-east Asia and Europe also show that two of these skills، i.e. effective team-building and creativity، possess important places in the program schedules. Conclusion: Both quantitative and qualitative studies reveal limitations in leadership skills among food science and technology specialists in Iran. Therefore، development of training programs focusing on core capabilities based on transformational leadership framework as well as some more specialized allied-food skills is recommended.