تحليل فقهي ـ حقوقي اجراي حد بر محكوم‌ عليه بعد از عروض جنون

Legal-Jurisprudential Analysis of Had Execution on a Convicted after Madness

يكي از موضوعاتي كه هم در فقه و هم در حقوق بين فقها و علماي حقوق محل بحث واقع شده است، اجرا يا عدم اجراي حد بر شخصي است كه در حالي كه عاقل است، مرتكب جرم مستوجب حد شده و بعد از آن مجنون مي‌شود. در واقع در اين مورد، بحث بر اين است كه آيا بر چنين شخصي در همان حالت جنون، حد جاري مي‌شود يا اين‌كه حد از او ساقط و يا حداقل تا زمان افاقه او به تأخير مي‌افتد. پژوهش حاضر از نظر هدف، در زمره تحقيقات توسعه‌اي و كاربردي و از نظر ماهيت داده‌ها، از نوع تحقيقات كيفي است. روش به كار برده‌شده در اين پژوهش توصيفي ـ تحليلي است كه بدين منظور از منابع و اسناد كتابخانه‌اي استفاده شده است. در بين فقها، رويكردِ غالبِ فقيهان متقدم و متأخر، اجراي حد در همان حالت جنون بوده، ولي در ميان فقهاي معاصر، بحث اختلافي بوده و هر كدام از دو نظر ذكرشده داراي طرفداراني هستند. موافقان اجراي حد بر اطلاق ادله حدود، اجماع، استصحاب بقاي حكم و صحيحه ابي‌عبيده به عنوان مستندات نظر خود استناد كرده‌اند و در مقابل، معتقدين به عدم اجراي حد، علاوه بر نقد ادله گروه اول به ادله‌اي نظير قاعده دراء و بي‌فايده‌بودن اجراي حد بر شخص مجنون تمسك جسته‌اند. بررسي در قوانين كيفري ايران نشان‌دهنده اين موضوع است كه هرچند رويكرد مختار مقنن در عدم تأثيرگذاري جنون بر اجراي حد بر محكوم عليهِ مجنون، قابل انتقاد است، با اين حال در مواردي و به صورت خاص، جنون محكوم‌عليه را عاملي براي تأخير اجراي حد در خصوص او دانسته است. نتيجه پژوهش حاضر حاكي از اين موضوع است كه در قوانين جاري ايران، به استناد قسمت نخست تبصره 1 ماده 150 قانون مجازات اسلامي (1392 ش.) و نيز مواد 502 و 503 قانون آيين دادرسي كيفري (1392 ش.)، جنون محكوم‌عليه به هيچ‌وجه باعث سقوط مجازات حدي نمي‌شود و فقط در صورتي كه اجراي حد باعث تشديد بيماري يا تأخير در بهبود او شود، اجراي مجازات موقتاً به تأخير مي‌افتد، در غير اين صورت حد بر او در همان حالت جنون اجرا خواهد شد.

One of the topics which are discussed among jurists and lawyers both in jurisprudence and law, is executing or not executing Had on a wise person who has committed a crime and after that become insane. In fact in this case, the debate is whether Had is executed on this person in the same state of insanity, it will be abandoned or it is delayed until improvement. The present study is a developed and applied research in terms of purpose and a qualitative research in terms of nature. Applied method is descriptive-analytic and library resources were used. Dominated approach of early and late jurisprudents, is executing Had in the same state of insanity. But among contemporary jurisprudent, there is a dispute over this issue and both theories have advocates. Proponents of the execution of Had have cited on applying the reasons for Hodud, consensus, adjudicating on the survival of the religious order or the subject of the order, whose survival is suspect and Abu Abydeh’s Sahiheh. In contrast, proponents of not executing of order have resorted to reasoned like the Dara and uselessness of executing the Had on the insane in addition to criticizing the arguments of the first group. Studying Iranian criminal laws shows that although the legislator approach is critical about ineffectiveness of insanity on executing Had on sentenced to insane, however particularly in some cases, insanity of defendant is a factor for delaying executing Had. The result of this research indicates that in the current laws of Iran, according to the first part of note 1 of Article 150 of the Islamic penal code (2013) and also Articles 502 and 503 of criminal procedure code (2013), insanity of defendant doesn’t prevent punitive penalty in any case and in the case that executing punitive penalty cause exacerbations of the disease or delaying in improvement, executing penalty is temporally delayed, otherwise punitive penalty is executed in the insanity.