مسجد جامع قروه (استان زنجان) ؛ بررسي و پژوهش موردي براي مطالعه تاريخ معماري ايران و سياست مذهبي اهل سنت در قرن ششم هجري قمري/ قرن دوازدهم ميلادي

بر اساس تفاهمنامۀ همكاري منعقده بين دانشگاه بامبرگ آلمان و پژوهشكدۀ ابنيه و بافت ها روه زنجان طي يك مرحله تحقيقاتي در تاريخي پژوهشگاه ميراث فرهنگي ايران، مسجد جامع زمستان سال 2013 مطالعه و بررسي شد. به عنوان بخش مهمي از تحقيقات، بنا با دقت بسيار به شيوۀ ليزر اسكن سهبعدي، مستندنگاري شد. با كمك دادههايي كه از طريق اين مستندنگاري به دست آمده، ميتوان به تصويري روشن از دورههاي مختلف تاريخ معماري اين مسجد دست پيدا كرد. اين دورهها حداقل به سه مرحله قابل تفكيك است. در كتيبه هاي مسجد، تاريخ بنا سالهاي 413/1022 و 575/1179 ذكر شده است. با توجه به اين مستندات، ميتوان ادعا كرد كه گنبد آجري امروزي بنا در سال 575ق بر بقاياي مسجدي قديم تر بنا شده است. آنچه مسلم است اينكه اين بنا به لحاظ شكل كلي و طرز ساخت، ارتباط تنگاتنگي با بناهاي دورۀ سلجوقي منطقۀ قزوين و مراغه دارد. به عنوان نمونه در مسجد جامع قزوين، كتيبه هايي موجود است كه محتواي شان، چشم انداز روشني از سياست مذهبي حكام دورۀ سلجوقي را پيش چشم محققان ميگشايند. بررسي اوليه اين اسناد مكتوب، چنين بر پايۀ اصول مذهبي اهل سنت نشان ميدهد كه فعاليتهاي معمارانه حاكمان سلجوقي، عمدتا شكل ميگرفته است. اما مطالعۀ دقيق تر اين اسناد، تصويري متفاوت از اين اصل رايج را ارائه ميدهد. به نظر ميرسد كه سياست مدارا و هم زيستي ـ كه برخي از حاكمان سلجوقي سني مذهب با اصول شيعۀ دوازده امامي در پيش گرفته بوده اند ـ خود را در كتيبه هاي مسجد جامع قروه به خوبي نشان ميدهند. به گونه اي كه در متن اين كتيبه ها، در كنار نام چهار خليفه اهل سنت، نامهاي حسن(ص)وحسين(ص) نيز ديده ميشوند.