مفهوم «زمان اساطيري» در شعر شاملو و اخوان ثالث

در گذشته ايرانيان، چرخۀ هستي را زماني دوازده ­هزارساله مي­دانسته ­اند و اين دوازده‌ هزار سال را به چهار بخش تقسيم مي‌كردند؛ در آغاز، جهان روشني و تيرگي از هم جدا بود تا اينكه، اهريمنان به سرزمين روشني تاختند و آن را به تباهي كشيدند و نيكي را با بدي درآميختند. در دورۀ پاياني، قرار است كه آفرينش دوباره به سمت پالودگي و پيراستگي برود و آلودگي و بدي از دنيا رخت بربندد. باور به اين چرخۀ چندهزارساله در ذهن و ضمير ناخودآگاه ايرانيان باقي مانده و بازتاب اين اعتقاد را در آثار شاعران و نويسندگان به شكل­هاي مختلف مي­توان ديد. از جملۀ اين شاعران، احمد شاملو (1379 – 1304) و مهدي اخوان ثالث (1369- 1307) هم گاهي در اشعارشان، به مناسبت­هاي مختلف، اعتقاد خود را به اين چرخه، نشان مي­دهند. شاملو و اخوان نيز به گذشته­اي نيك كه در آن بدي و آلودگي وجود نداشت، معتقدند و همچنين به آينده­اي كه در آن بدي وجود ندارد و همه چيز خوبي است، چشم دوخته­اند. آنان از حال تكراري مي­نالند و در انتظار آن آيندۀ همه‌خوبي هستند؛ در دورۀ سه‌هزارسالۀ دوم كه هنوز نيكي و بدي با هم آميخته نشده، گذشته، نيك است. اين امر، در ذهن شاعران رسوخ كرده و بر زبان آنان جاري مي‌شود؛ دورۀ سه‌هزارسالۀ سوم كه بدي و نيكي درآميخته­اند و دنيا خاكستري شده، زمان و زبانِ حالِ شعرِ شاملو و اخوان است و اميد به آينده‌اي نيك و پالوده از هرگونه بدي، سه­هزارسالۀ پاياني اين چرخۀ دوازده‌هزارساله است كه از ناخودآگاه شاعران بر زبان آنان جاري مي­شود. در اين تحقيق، به شيوۀ تحليلي‌ـ‌توصيفي، بازتاب باورها و اعتقادات شاملو به اين چرخۀ اسطوره­اي، بررسي شده و نشان داده شده است كه در برخي موارد، شاملو تحت تأثير اساطير بابل و اخوان تحت تأثير اساطير ايراني است؛ در برخي موارد نيز هر دو تحت تأثير فضاي ذهنِ اسطوره‌ايِ مشرق‌زمين‌اند، و در مواردي نيز اسطوره‌هاي حاكم بر ذهن آنها جهاني است و متعلّق به هيچ قوميّت و ملّيّتي نيست.