ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اي ـ اﻧﺘﻘﺎدي »ﺧﻮداﻟﻮﻫﯿﺘﯽ« در ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﻧﻮﯾﻦ و »وﺣﯽ دل« در ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﻻﻧﺎ

در اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ اﻧﺘﻘﺎدي ﯾﮑﯽ از ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﮔﺮاﯾـﯽ ﺟﺪﯾـﺪ »ﺧﻮداﻟـﻮﻫﯿﺘﯽ « ﺑـﺎ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ »وﺣﯽ دل« ﺑﺎ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﻮﻟﻮي ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. در دوران ﭘﺴﺖ ﻣـﺪرن ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻔﺘﻤﺎن رﻗﯿﺐ ادﯾﺎن ﺳﻨﺘﯽ، از ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫـﺎ و ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ. »ﮔﺮدش ﺑﻪ درون« ﯾﮑﯽ از ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﻣﺤﻮري ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﮔﺮاﯾﯽ ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺪ آن ﺧﻮداﻟﻮﻫﯿﺘﯽ اﻧﺴﺎن ﻣﺪرن اﺳﺖ. ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﮔﺮاﯾﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ زﯾﺴﺖ ﻣﻌﻨﻮي و ﭼﺮﺧﺶ از ﻋﺎﻟﻢ ﺑﯿﺮون و ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ درون ﺧﻮد، ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻤﺎم ﺣﻘﯿﻘﺖ را درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﺪ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﯿﺮون از اﻧﺴﺎن اﺻﺎﻟﺖ دﻫﺪ. ﻇﺎﻫﺮاً اﯾﻦ اﻧﮕﺎره ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ از آﻣﻮزه ﻫﺎي ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ، ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﺮﺧﯽ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﻣﻮﻟـﻮي ﻣﺸـﺘﺮك ﺑـﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ؛ ﺑﺮ اﺳﺎس آﻣﻮزۀ وﺣﯽ دل، اﻧﺴﺎن ﺑﺎ زﻧﮕﺎرزداﯾﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ درﯾﺎﻓﺖ ﺣﻘﯿﻘﺖ در درون ﺧـﻮد ﻧﺎﺋﻞ آﯾﺪ. ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾـﺖ ﺑـﻪ اﻧﺘﺸـﺎر ﮔﺴـﺘﺮدۀ آﺛـﺎر اﯾـﻦ ﺷـﺎﻋﺮ و ﻋـﺎ رف ﻣﺴـﻠﻤﺎن در ﻏـﺮب و ﮔـﺮاﯾﺶ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﮔﺮاﯾﺎن ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﺗﻌـﺎﻟﯿﻢ وي، ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴـﻪ و ﺗﺤﻠﯿـﻞ اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﺧـﺎص از ﻣﻨﻈـﺮ ﻣﻮﻟـﻮي و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﮔﺮاﯾﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮع )ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ درﯾﺎﻓﺖ ﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي در ﺳﺎﺣﺖ دروﻧﯽ ﺑﺸﺮ( ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ اﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎ و دﻻﻟﺖ ﻫﺎي اﻟﻬﯿﺎﺗﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ آن ﺑﺎ ﺟﻬـﺎن ﺑﯿﻨـﯽ ﻋﺮﻓـﺎﻧﯽ ﻣﻮﻟﻮي ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ.