رويكردي شناختي به درك پاسخ تهران به خروج آمريكا از توافق هسته‌اي

A Cognitive Approach to Iran’s Response to the U.S. Withdrawal from the Nuclear Deal

پاسخ فوري ايران به خروج آمريكا از برجام، نه از سرگيري كامل برنامه هسته‌اي بلكه تلاش براي نجات برجام بود. اين رفتار با سياست هسته‌اي ايران در فاصله زماني 1384 تا 1392 مبتني بر پيشبرد حداكثري برنامه هسته‌اي عليرغم تحريم‌ها متفاوت است. در اين مقاله، اين پرسش مطرح شده است كه «چرا در دوران رياست جمهوري محمود احمدي نژاد، ايران بر پيشبرد حداكثري برنامه هسته‌اي خود اصرار داشت، اما در دوران رياست جمهوري حسن روحاني به صورت جدي در پي مصالحه برآمد و با خروج آمريكا از برجام سعي كرد اين توافق را زنده نگاه دارد؟» براي پاسخ دادن به اين پرسش، با استفاده از روش تحليلي-تبييني از مجموعه‌اي از نظريه‌هاي شناختي بهره گرفته شده است. نگاه شناختي نشان مي‌دهد ادراك سياستگذاران ايران در دوران احمدي نژاد، به‌ ويژه چهار سال نخست، نسبت به قرار داشتن در دامنه برد، موجب مي‌شد كوتاه آمدن از اهداف هسته‌اي را خسارتي تلقي كنند كه امتيازهاي دريافتي قادر به جبران آن نيست. تغيير ادراك سياستگذاران ايران مبتني بر قرار گرفتن كشور در دامنه خسارت، به آمادگي براي توافق و تلاش براي حفظ برجام منجر شد. به همين ترتيب، عدالت طلبي حاكم بر شناخت محمود احمدي نژاد از محيط بين‌المللي از يك سو و ناعادلانه بودن طرح‌هاي پيشنهادي قدرت‌هاي بزرگ از سوي ديگر، رد پيشنهادها براي مصالحه را به همراه داشت و در مقابل، تعامل‌گرايي حسن روحاني در كنار آمادگي قدرت‌هاي بزرگ براي رعايت ميزاني از انصاف در تأمين حقوق ايران، به تلاش دولت وي براي رسيدن به توافق هسته‌اي و حفظ آن منجر شد.

Iran’s immediate response to the US withdrawal from the nuclear deal was not a full resumption of its nuclear activities. Instead, Tehran tried to salvage the deal. This behavior is quite different from Iran’s nuclear policy in the time span from 2005 to 2013 when Iran tried to advance its nuclear program despite the sanctions. In this paper, the question is: why Iran was insisting on its maximum advancement of its nuclear program during the presidency of Mahmoud Ahmadinejad but sought reconciliation under Ruhani and tried to salvage the nuclear deal after the US withdrawal? To answer this question, using the analytical-descriptive method, some cognitive theories are applied. The cognitive view demonstrates that Iran’s policy makers perception of being in the win domain during Ahmadinejad presidency, led them to consider a nuclear reconciliation a loss that cannot be made for by the received advantages. The change in the Iranian policy makers’ perception about the costs of the nuclear deal and the placement of the country in the loss domain, led to the gradual readiness for an agreement and then salvaging it. In the same vein, the justice seeking attitude of Ahmadinejad on one hand and the unjust quality of the great powers’ proposals on the other hand, resulted in the rejection of such proposals; in contrast, the interactive attitude of Ruhani in addition to the readiness of the great powers to hold a balance in securing Iran’s interests facilitated his administration bids to reach an agreement and preserve it.