كليدواژه :
سلامت آبخيز , مواد جامد محلول , ويژگي‌هاي باران , هدررفت كيفي خاك
چكيده فارسي :
هدر رفت آب و عناصر غذايي خاك از جمله نشانه‌هاي تخريب حوزه‌هاي آبخيز هستند. ميزان هدررفت اين منابع تحت تأثير عوامل متعدد از جمله ويژگي‌هاي باران قرار مي‌گيرد. در اين پژوهش، داده‌هاي دبي جريان، كل مواد جامد محلول، نسبت كل هدررفت عناصر غذايي همراه با ويژگي‌هاي باران براي رخدادهاي سال‌هاي 1366 تا 1380 در حوزه آبخيز تهم‌چاي متعلق به شركت سهامي آب منطقه‌اي مورد بررسي قرار گرفتند. همچنين ويژگي‌هاي خاك نيز با نمونه‌برداري خاك از نقاط مختلف سطح حوزه آبخيز و اندازه‌گيري آنها به‌دست آمدند. براساس نتايج، همبستگي معني‌داري بين ميزان دبي جريان رودخانه و مقدار باران وجود داشت. با اين وجود، همبستگي معني‌داري بين دبي جريان و شاخص‌هاي مدت و شدت باران مشاهده نشد. اين نتيجه از يك سو به‌دليل رابطه معكوس بين شدت و مدت بارندگي بود و از سوي ديگر به‌دليل تغييرات زماني پوشش گياهي در منطقه بود كه افزايش دبي جريان را در باران‌هاي شديد مهار مي‌كند. بيشترين ميزان دبي جريان در فصل بهار (1/68 مترمكعب بر ثانيه) و ماه فروردين (2/58 مترمكعب بر ثانيه) بود. در اين موقع از سال مانند پاييز ميزان بارندگي زياد و فواصل زماني آن كوتاه است. همچنين پوشش گياهي ضعيف بوده و نقشي مهم در مهار رواناب‌هاي سطحي و كاهش دبي جريان در حوزه آبخيز ايفاء نمي‌كند. شاخص‌هاي كل مواد جامد محلول، نسبت كل هدررفت عناصر غذايي نيز داراي تغييرات زماني بودند و بيشترين مقدار آنها به‌ترتيب در ماه آذر (282/55 ميلي‌گرم بر ليتر) و (61/77 ميلي‌گرم بر ليتر) مشاهده شد. منيزيم (Mg+2) دچار بيشترين ميزان هدررفت از خاك حوزه آبخيز بود. همبستگي منفي بين مقدار دبي جريان و كل مواد جامد محلول و نيز نسبت كل هدررفت عناصر غذايي وجود داشت. به‌طوركلي نتايج اين پژوهش نشان داد كه فصل بهار از نظر هدررفت آب و فصل پاييز از نظر هدررفت عناصر غذايي به‌عنوان حساس‌ترين زمان هدررفت منابع حوضه است. از اين‌رو تقويت پوشش گياهي در اوايل بهار و جلوگيري از عمليات كشاورزي (شخم و كوددهي) نادرست در اوايل پاييز مي‌تواند راهكاري اساسي در حفظ اين منابع حوضه باشد.
چكيده لاتين :
Water loss and nutrients loss are one of the important signs of natural resource degradation in the catchments. The
amount of loss of these resources is affected by several factors including the characteristics of rainfall. In this study, the
data of stream discharge (Q), total dissolve solids (TDS), and total nutrient loss ratio (NR) along with rainfall
characteristics were analyzed for the events from1988 to 2002 in the Tahamchai catchment, which is owned by a
regional water company. Moreover, soil properties were determined by soil sampling from different points in the
catchment surface. Based on the results, there was a significant correlation between Q of the river and rainfall height
(r=0.24, p<0.05), while its correlations with the rainfall intensity and duration were not statistically significant. On the
one hand, this result was due to the inverse relationship between rainfall intensity and rainfall duration; on the other
hand, due to the temporal variations in vthe egetation cover in the area, it controlled Q in the intensive rainfalls. The
highest Q was in spring (1.68 m3 sec-1) and March (2.58 m3 sec-1). In this period, rainfall height was high and the
rainfalls interval was short. Moreover, vegetation cover was weak, so it could not control surface runoff and reduce Q in
the catchment. TDS and NR also significantly varied during the months and their highest values were observed in
December (282.55 mg l-1) and (61.77 mg l-1), respectively. Mg2+ had the highest amount of water loss in the catchment
area. A negative correlation was found between Q and TDS (r=0.41, p<0.001) and NR (r=0.31, p<0.001). This study
revealed that spring and autumn were the sensitive period for water loss and nutrient loss in the catchment, respectively.
Therefore, promoting the vegetation cover in early spring and reducing improper agricultural practices (tillage and
fertilization) could be substantial strategies contributing to conserving the catchment’s resources.
