تشكيل افعال مركب فارسي از منظر دستور شناختي

نحوه تشكيل فعل مركب فارسي تاكنون كمتر مورد توجه زبان‌شناسان بوده است. هدف اين مقاله قرار دادن اجزاي فعل مركب در بافت‌هايي زباني است كه تصورشان به‌مثابه عامل انگيزشِ تشكيل فعل مركب، موجه به‌نظر مي‌رسد. به عقيده نگارندگان، افعال مركب را مي‌توان به‌طور مستقيم يا غيرمستقيم حاصل فرايند انضمام دانست. در اينجا مفهومي گسترده از انضمام مورد نظر است كه آن را باXI   نشان مي‌دهيم و در آن X شامل مقولات اسم، صفت و گروه حرف اضافه‌اي مي‌شود. بر اين اساس و با استفاده از برخي مفاهيم دستور شناختي مي‌توان گفت فعل مركب از بند كامل اوليه‌اي نشئت مي‌گيرد كه در فرايند عبور از مسير تركيب، يك عنصر فعلي و يك عنصر غيرفعلي از آن انتخاب و به هم منضم مي‌شوند. در اين مسيرِ فرضي، گاهي موضوع فعل حذف، و متمم يا وابسته آن كه برجستگي شناختي بيشتري دارد، به فعل منضم مي‌شود. در ادامه مقاله، فعل‌هاي مركب ساخته‌شده با پركاربرترين همكرد فارسي، يعني «كردن» بررسي و نشان داده مي‌شود كه متناظر با معاني مختلف فعل «كردن» در مقام فعل سنگين، مانند «انجام دادن» و «ساختن»، مسيرهاي مختلفي براي تشكيل دسته‌هاي مختلف فعل مركب با اين همكرد قابل ترسيم است. به‌علاوه، هر فعل مركب طرحواره‌اي ساختي در اختيار گويشوران قرار مي‌دهد كه جوازبخش فعل‌هاي مركب جديدي با همان فعل سبك خواهد بود.