ارزيابي اثر طرح تفصيلي اجرايي حوزه آبخيز دختر برجي، شهرستان انديمشك با تأكيد بر تجربه موفق بندهاي بتني غلتكي براي اولين بار در آبخيزداري ايران

پژوهش حاضر با هدف تحليل ارزيابي اثر طرح تفصيلي اجرايي حوزه آبخيز دختر برجي واقع در بالادست سد بزرگ مخزني كرخه انجام شده است. بدين‌منظور نتايج محاسبه متغيرهاي محيطي مطالعه شده در شرايط قبل از اجراي طرح شامل متغيرهاي فيزيوگرافي، هواشناسي، هيدرولوژي، زمين‌شناسي، آب زيرزميني، خاك‌شناسي، پوشش گياهي، اقتصادي- اجتماعي و فرسايش و رسوب مد نظر قرار گرفته و با مقايسه نتايج محاسبه متغيرهاي محيطي در شرايط بعد از اجراي طرح، به ارزيابي اثرات بر متغيرهاي محيطي دو واحد كاري مورد مطالعه پرداخته شد. طبق برآوردهاي اوليه، فرسايش منطقه بين 17 تا 21 تن بر هكتار برآورد شده است. وجود سازند فرسايش‌پذير لهبري و رسوبات كواترنري در گستره وسيعي از حوضه مورد مطالعه درصد بالائي از خاك فرسايش‌يافته را وارد مخزن سد كرخه نموده و از حجم مفيد سد مي‌كاهد. لذا اين شرايط مديران حوزه آبخيز دختر برجي را ملزم به اجراي عمليات منطبق با شرايط طبيعي منطقه نموده است. عمليات اجرا شده در حوزه آبخيز دختر برجي شامل عمليات بيولوژيك از نوع نهال‌كاري، بذر‌پاشي و كپه‌كاري و نيز احداث چكدم از نوع كيسه‌اي، كيسه‌اي گابيوني، خشكه‌چين، گابيوني و بتن غلتكي بوده است. طبق بررسي‌هاي ميداني و ارزيابي ميزان موفقيت عمليات انجام شده، در حالت كلي 80 درصد گونه‌هاي كشت شده استقرار پيدا كرده‌اند و 20 درصد از اين نهال‌ها به‌دليل عدم رعايت اصول فني كاشت، استفاده نكردن از گونه‌هاي مرغوب، عدم ايجاد پشته در شيب‌هاي بالا، وجود آفات و آبياري نامناسب استقرار پيدا نكرده‌اند. مطالعه مقايسه‌اي عملكرد چكدم‌ها در مهار رسوب با بند‌هاي بتن غلتكي نشان داد كه بند‌هاي مذكور نسبت به چكدم‌ها به‌مراتب موفق عمل نموده و توانسته است در مهار رسوب نقش مهمي ايفا نمايد.