سلامت آبخيز (قسمت دوم): مدل مفهومي فشار، وضعيت و پاسخ (PSR)

در دهه اخير مطالعات مختلفي در راستاي توسعه ابزار مديريتي منابع آب و خاك با هدف حفظ سلامت آن‌ها صورت گرفته است. بنابراين اولين اقدام ضروري در اين راستا، تعيين وضعيت سلامت اين منابع مهم در مقياس زيست‌بوم‌هاست. براي تعيين سلامت، معيارها و شاخص‌هاي كليدي از مجموعه عوامل انساني، اقليمي، زمين‌شناسي، خاكي و پوشش گياهي نمايان‌گر شرايط كنوني سلامت معرفي و توسعه داده شده است. مطابق با پژوهش‌هاي متعدد صورت گرفته در اين راستا، استفاده از هر كدام از اين معيارها به تنهايي نمي‎تواند گوياي وضعيت سلامت زيست‌بوم مورد مطالعه باشد. بر همين اساس تركيبي از اين معيارها مد نظر قرار گرفته است. اما نحوه تركيب و تلفيق اين معيارها و شاخص‌ها بسته به شرايط مطالعاتي متفاوت بوده و يكي از چالش‌هاي اساسي در حوزه ارزيابي سلامت منابع آب و خاك و نهايتاً زيست‌بوم‌ها محسوب مي‌شود. به همين‌منظور مدل‌هاي مفهومي مختلفي براي تبيين اين معيارها و شاخص‌ها در قالب يك چارچوب مشخص ارائه شده‌اند. در همين راستا، مدل مفهومي شاخص محور فشار، حالت، پاسخ (PSR) براي ارزيابي سلامت زيست‌بوم‌ها پيشنهاد شده است. مدل PSR با سامان‌دهي معيارها در قالب شاخص‌هاي جامع فشار، حالت و پاسخ توانسته است سلامت زيست‌بوم را با لحاظ كليه شرايط حاكم بر يك سامانه تعيين كند. حال با توجه به روند تخريب روزافزون منابع طبيعي و لزوم مديريت جامع حوزه‌هاي آبخيز كشور ارزيابي سلامت زيست‌بوم‌هاي كشور ضروري مي‌باشد. لذا در پژوهش حاضر اطلاعات جامع و لازم در خصوص مدل PSR و مفاهيم حاكم بر آن ارائه شده است تا محققان و مديران حوزه‌هاي آبخيز بتوانند از اين رويكرد به‌عنوان يك رويكرد جامع براي ارزيابي سلامت آبخيز و تصميم‌گيري در خصوص اتخاذ بهترين اقدامات مديريتي استفاده نمايند.