منظر راه در ايران

مفهوم راه در ايران به دليل وضعيت و تنوع جغرافيايي خاص، قدمت طولاني زيست، كوچ‌نشيني و لزوم تعامل بين اقوام ايراني و ارتباط بين مراكز زيستي از ديرباز با مفاهيم و تعابيري كه امروزه از راه در ساير نقاط زيستي جهان وجود دارد متفاوت است. راه‌ها مبتني بر كريدورهاي طبيعي، حفاظت مردم در مقابل تهديدهاي گوناگون و با بينشي فرهنگي ايجاد مي‌شد. از اين منظر راه به‌عنوان معبر يا محل عبور تلقي نمي‌شد بلكه خود مقصد و دربرگيرنده عناصر و نشانه‌هاي مربوطه و رويدادهاي مختلف بود. رفتن در مسير برخي از اين راه‌ها خود رسيدن به مقصود محسوب مي‌شد؛ مانند راه خراسان كه علاوه بر اينكه بسياري از استقرارگاه‌هاي زيستي را به هم متصل مي‌كرد تبديل به راه مهم زيارتي و فرهنگي در مقياس حوزه فرهنگ ايراني شده به‌گونه‌اي كه تمامي مكان‌هاي زيست و عناصر مربوطه از نعمت بودن در راه خراسان بهره‌مند و متبرك مي‌شدند. نشانه‌ها و مجموعه‌هاي وابسته به راه و پديده‌هاي فرهنگي كه در طول زمان ايجاد مي‌شد خود به‌عنوان جذابيت‌ها و محل رجوع انسان‌ها تبديل مي‌شد. از اين نظر شناخت راه در ايران مي‌تواند مفهوم و معناي راه فرهنگي را كه ايكوموس در دهه اخير به‌عنوان موضوع ثبت آثار جهاني مطرح نموده توسعه بخشد. اين نوشتار ضمن پرداختن به طرح مفهوم و تعاريف راه فرهنگي در جهان به اهميت اين نگرش و منظر راه در ايران و گونه‌هاي متنوع آن در دوره‌هاي تاريخي مختلف مي‌پردازد.