مراكز خريد در منظر شهر: سازنده يا تخريب‌كننده؟

مراكز خريد را امروزه مي‌توان به عنوان يكي از تجهيزات شهري قلمداد كرد. تجهيزاتي كه مهمترين ويژگي آنها «مكان» بودن آنهاست؛ در برخي جوامع كاربرد توليدي و براي بعضي ديگر كاربرد مصرف دارند. با رجوع به پيشينه اين مراكز خريد مي‌توان ريشه فرهنگي شكل‌گيري آنها را در جريان مدرنيته جستجو كرد. جرياني كه بخش‌هاي مختلف زندگي شهري را به صورت مجزا شكل داد. نخستين مراكز خريد در حومه شهرها شكل گرفتند و موجب جذب شهروندان نه‌تنها براي خريد و تفريح كه براي سكونت به حومه شهرها شدند. نسل دوم به تدريج و با پيشرفت فناوري معماري خاص خود را به دست آوردند و تبديل به سوژه‌هاي طراحي براي معماران شدند. نقل مكان شهروندان، مقدمه‌اي براي تمهيداتي از طرف دولت و مديران شهري شد تا نسل سوم اين مراكز خريد با بازگشت به سمت مراكز شهر ايجاد شوند. اين موضوع براي حل مجموعه مشكلاتي كه در اثر اين نقل مكان به وجود آمده بود و با مكانيزم‌هاي خاصي اتفاق افتاد و مراكز خريد در قلب شهرها جاي گرفتند. اما مراكز خريد با خاستگاه مدرنيستي خود متأثر از پيشرفت‌هاي تكنولوژي و در عين حال بر محيط اطراف خود اثرگذار بودند. مخدوش كردن تجارت‌هاي محلي، از بين رفتن هويت‌هاي بومي و خرده‌فرهنگ‌هاي مختلف از انتقاداتي است كه به واسطه ذات مدرنيستي بودن اين مراكز بر آنها وارد است. گرچه امروزه پيشرفت و توسعه مراكز خريد را به عنوان روندي از جهاني شدن در جامعه بين‌المللي مي‌دانند؛ اما نبايد فراموش كرد كه مراكز تجاري سرآغاز تجارت‌هاي بين‌المللي در دنيا نبوده‌اند. بازارهاي شهرهاي بزرگ، مسيرهاي كاروان‌هاي بين‌المللي و تجارت به وسيله فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي، از يونان باستان و شهرهاي بزرگ خاورميانه تا دوران مدرن ادامه داشته است. آنچه امروزه مراكز تجاري را به عنوان يكي از تجهيزات شهري مطرح مي‌سازد ابعاد مختلف اجتماعي و فرهنگي آن است. تبديل عرصه عمومي خريدوفروش به يك فضاي بسته خصوصي، ايجاد بستر اتفاقات اجتماعي و فرهنگي، شكل‌گيري هنجارهاي اجتماعي و تبديل شدن به نماد مدرنيسم، وجوه مختلف اين مراكز به شمار مي‌روند. با اين شرايط بايد توجه داشت كه مراكز خريد نه‌تنها بخشي از منظر شهري، بلكه شكل‌دهنده به آن هستند. با معماري خاص خود، تغيير هنجارهاي مصرف و جامعه و تبديل شدن به تجهيزاتي جدانشدني از شهر.