تاريخ‌نگاري نظامي عصر اسلامي از آغاز تا پايان عصر مماليك (648-923)

Military historiography in Islamic period:from the beginning to the end of Mamalik era

گزارش نبردهاي اعراب از نگارشهاي مورد توجه در تاريخ‌نگاري اسلامي بود. در منابع اسلامي حدود 1400 درگيري بين قبايل عرب جاهلي ثبت شده است. در دوره اسلامي نيز گزارش دقيق جنگ‌هاي پيامبر6 و فتوحات دوره خلفا از مهمترين مباحث مورد توجه مورخان اسلامي بوده‌است؛ تا جايي‌كه به تدريج دسته‌اي از مورخان نظامي ظهور يافتند كه بطور تخصصي به مباحث نظامي از جمله سازمان و سازماندهي، تسليحات و فن‌آوري نظامي، شيوه‌هاي جنگي، طرح‌ريزي نظامي و انواع جنگ‌ها پرداختند و به اين ترتيب شكل جديدي از تاريخ‌نگاري يعني «تاريخ‌نگاري نظامي» به وجود آمد. اين تحقيق بر آن است تا با معرفي آثار مطرح در حوزه تاريخ‌نگاري نظامي و اشكال گوناگون آن در دوره اسلامي تا پايان عصر مماليك، عوامل تأثيرگذار بر اين نوع تاريخ‌نگاري را مطرح سازد. داده‌هاي تاريخي نشان مي‌دهد به سبب اهميت جهاد در اسلام، پيچيدگي جنگ‌ها و انتقال ميدان‌هاي جنگ از صحرا به شهرها و سپس به درياها، تحول در فن آوري تسليحات، سازماندهي و روش‌هاي جنگي، تخصصي شدن حوزه جنگ و شكل‌گيري رسته‌هاي نظامي باعث توجه ويژه به تاريخ‌نگاري نظامي و نهايتاً ظهور مورخان جنگ و تدوين آثار تخصصي در اين حوزه شده‌است.

Reporting of Arab’s battles was an object of consideration in Islamic historiography. About 1400 conflicts between benighted Arab tribes have been recorded in Islamic sources. Accurate reporting of the wars of the Prophet and conquests of the caliphs was also one of the most important topics of interests to Islamic historians in the Islamic era until the gradual emergence of a bunch of military historians who were specialized in military topics including military organization, military armaments and technology, war tactics, military planning and various types of wars. Consequently, a new form of historiography called “military historiography” was created. This research aims to clarify influential factors on this type of historiography by introducing well-known works in the military historiography domain. Historical data reveal that the significance of jihad in Islam, the complexity of wars, the transmission of battlefields from dessert to cities and then to seas, the transformation of weapons technology, the organization and war tactics, the specialization of the war zone and the formation of military ranks has led to a special attention toward military historiography and finally the emergence of war historians and compilation of specialized works in this domain.