بررسي انتقادي نظريه سازگاري ايراني و پيشنهاد نظريه دوسويه فرهنگي سازگاري- سازش كاري ايراني

A critical investigation of Iranian compatibility theory and The suggestion of the two-way cultural theory of Iranian Compatibility-Reconciliation

در دهه 40 خورشيدي كتابي با نام روح ملت ها، پيرامون ويژگي هاي ملي شش ملت جهان، در ايران ترجمه شد، سپس با فصلي درباره ايران؛ با نام «سازگاري ايراني»، از مهدي بازرگان، بازچاپ شد كه در آن، ويژگي ديرپا و بارز ايرانيان «سازگاري»- كه بيشتر زاييده دشواري زندگي كشاورزي در زيست بوم ايران است- بيان شده است. اين نظريه برخي ويژگي هاي نكوهيده اخلاقي و فرهنگي ايرانيان مانند ستم گري و ستم پذيري را برآمده «سازگاري ايراني» قلمداد كرده و ريشه پايداري حكومتهاي خودكامه را نيز در فرهنگ مردم جستجو نموده است. اين ديدگاه دست مايه بسياري از روشنفكران ايراني براي نقد فرهنگ ايراني و سررشته جرياني انتقادي به شمار مي رود. اين مقاله كوشيده است نشان دهد، نقد و تبيين درست اين نظريه مي تواند در اصلاح برداشت هاي نادرست از فرهنگ ايراني راه گشا باشد. در ادامه پس از شرح و بيان اين نظريه، و اعتبارسنجي مستندات و دلايل آن، روش پژوهش و يافته هاي آن، واكاوي، بازبيني و نقد شده و برخي از پايه ها و يافته هاي آن به چالش كشيده شده است. در پايان نيز با نقد، تبيين و تصحيح نظريه «سازگاري ايراني»، نظريه دوسويه « سازگاري- سازش كاري ايراني»(سودمند- زيانبار) ارائه و پيشنهاد شده است. اين نظريه مي تواند الگوي كارآمدتري براي تحليل رفتارها و تصميم هاي مهم تاريخي ايرانيان باشد.

In the solar 40s, a book titled Nations' Spirit, on the national features of 6 nations, was translated in Iran. Then it was republished including a chapter by Mehdi Bazargan titled Iranian Compatibility, in which compatibility-which is mostly rooted in the hardship of agricultural life- is recognized as Iranians' long-lasting and outstanding feature. This theory considers some blameworthy moral and cultural features of Iranians arising from Iranian compatibility, and seeks for the root of some dictatorships' stability in people's this very culture. This viewpoint has been employed by most Iranian enlightened writer to criticize Iranian culture. The present article tries to show that a correct criticism and interpretation of this theory can help rectify misunderstandings about Iranian culture. Following that, after interpreting this theory, and validating its reasons, the research methodology and its findings have been reconsidered and criticized, and some of them have been challenged. At the end, through the criticism and correction of the theory of Iranian compatibility, the two-way theory of Iranian compatibility-reconciliation (useful-harmful) has been suggested. This theory can be a more efficient pattern for the analysis of Iranians' historical behaviors.