ريشه‌شناسي واژه قرآني «علم» در زبان‌هاي سامي

واژه قرآني علم در معناي دانستن يكي از معاني محوري در زبان قرآن كريم و محور حوزه معنايي ادراك و دانايي است و ازاين‌رو درك طرز ساخت تاريخي آن نه‌تنها به لحاظ واژه‌شناسي قرآن بلكه به لحاظ درك انسان‌شناختي از فضاي نزول قرآن نيز اهميت داشته و در تفسير قرآن كارآمد است. اين جستار با بهره‌گيري از روش تطبيقي تحليلي، معاني متعدد ماده علم را در زبان عربي و ساير هم‌خانواده‌هاي سامي آن نظير سبئي، حبشي، عبري، آرامي، سرياني، اوگاريتي و اكدي مورد مطالعه قرار داده و با تاريخ‌گذاري اين معاني و بررسي روابط معنايي محتمل، رابطه معناي قرآني علم (دانايي) را با معاني ديگر مورد پژوهش قرار مي‌دهد. در طي تحقيق مشخص شد كه اولاً معناي پنهان كردن كه در زبان‌هاي زيرشاخه شمالي مركزي حضور پررنگ دارد در تضاد با معناي نشان دادن است كه در زيرشاخه‌هاي جنوبي نمود يافته و بدين ترتيب اين زوج متقابل قدمتي به اندازه زبان سامي باستان دارند. ثانياً دو معناي نشانه و دانايي با توجه به زيرمجموعه‌هايي مثل نشان دادن از يك‌سو و ياددادن و متوجه شدن از سوي ديگر معناهاي نزديك به هم محسوب مي‌شوند و با توجه به قدمت بيشتر معناي نشانه، معناي دانايي حاصل از آن است. ثالثاً حضور معناهاي نوشتن، مهر زدن و امضاء كردن در زيرشاخه جنوبي حاشيه‌اي؛ معناي ‏ پيكرتراشي در زبان اكدي؛ معناي ديدن و نگاه كردن در زبان آفروآسيايي و همچنين نوع مصاديقي كه در عربي براي مفهوم نشانه ذيل ماده علم ذكر شده است