بازنگري نظريۀ ارتسام ابن‌سينا: نفي علم حصولي از واجب‌تعالي و تطبيق آن بر نظريۀ عرفا

يكي از غامضترين مباحث حكمت، بحث از كيفيت علم واجب قبل از ايجاد اشياء مي باشد. در اين بحث اقوال متعددي از حكماء و عرفاء ذكر شده است. در اين ميان جناب شيخ الرئيس ابن سينا، علم قبل از ايجاد اشياء را با نظريه صور ارتساميه اي كه متأخر از ذات واجب تعالي هستند، تبيين مي نمايد. وليكن از آن جهت كه نظريه ايشان بسيار نظريه ي غامضي است بعض از متأخرين تصور كرده اند كه منظور ايشان از علم ارتسامي، علم حصولي براي واجب است و بر اين اساس اشكلات متعددي به وي ايراد نموده اند. اين مقاله بر آن است كه اولاً؛ اين قرائت ناصحيح را از نظريه مذكور پيراسته نمايد و ثابت كند كه مراد ايشان از صور ارتساميه اثبات علم حصولي براي واجب تعالي نيست بلكه ايشان نيز قائل به علم حضوري براي باري تعالي است و ثانياً؛ فلسفه طرح صور ارتساميه را در دستگاه فلسفي ايشان بيان كند و نظريه صور ارتساميه ايشان را با نظريه علم الهي در مرتبه حضرت ارتسام عرفا نيز تطبيق نمايد.