پژوهشي در ساختار معماري كاخ مسعود سوم در غزنه

دورۀ غزنوي يكي از دوران درخشان معماري تشريفاتي ايراني است. يكي از آثار اين دوره «كاخ مسعود سوم» است كه در «ربض» شهر غزنه قرار دارد. به‌رغم انجام پژوهش‌هايي در ارتباط با اين بنا، از جزئيات معماري، عناصر فضايي و خاستگاهِ الگوي ساخت‌شان شناخت فراگيري وجود ندارد. پژوهش پيش‌ِرو با طرح اين مسأله مي‌كوشد با مطالعات اسنادي كه داده‌هاي آن با «رهيافت تاريخي» مورد تفسير قرار گرفته‌اند، ساختار اين كاخ را بررسي كند. برايند پژوهش نشان مي‌دهد كه اين كاخ در نحوۀ ارتباط حجره‌ها از‌طريق يك پيش‌حجره با ميانسرا در گونۀ معماري تشريفاتي، ساختاري نوآورانه عرضه كرده‌است. كالبد اين كاخ به فرهنگ معماري ايراني گرايشي بيش از ديگر كاخ‌هاي غزنوي داشته‌است. جز طرح قلعه‌مانند كه آن را به نمونه‌هاي اُموي و عباسي در شامات و ميان‌رودان نزديك مي‌كند و طرح چهارصفه‌ايِ ميانسرا و «فرودسرا» كه به‌رغم كاربرد فراگير در معماري ايراني، پيشينه‌اش به معماري اواخر هزارۀ چهارم ق.م بين‌النهرين بازمي‌گردد، در اجراي ديگر عناصر فضايي، گرايش ايراني‌گري را به‌روشني مي‌توان ديد؛ هشتي‌هاي چندگانۀ ورودي، تالار «نُه‌گنبدي» نگهبانان، تركيب صفۀ بار و تالار تخت، ساختار فرهنگياجتماعي «اندروني» و «بيروني» كالبد و كتيبه‌اي با زبان «فارسي دري» و درون‌مايۀ حماسي ازارۀ مرمري ميانسرا، اين گرايش را اثبات مي‌كنند.