بررسي و تحليل روند توسعه فضايي-كالبدي منطقه كلانشهري تهران بين سال‌هاي 1365 الي 1395

A Study and Analysis of Physical-Spatial Development of Tehran Metropolitan Area between 1986 and 2016

بيشتر كلان‌شهرها فعاليت‌هاي اقتصادي، اجتماعي و مراكز تصميم‌گيري را در خود جاي داده و تمركزهاي منطقه‌اي و انباشتگي شهري به وجود آورده‌اند كه به الگوي توسعه فضايي مركز-پيرامون منجر شده است. كلانشهر تهران به‌عنوان قطب جذب جمعيت در سطح منطقه و كشور عمل كرده است اما نتوانسته باعث توزيع امكانات و جمعيت به ديگر سكونتگاه‌هاي اطراف منطقه گردد. هدف اين مقاله بر اساس موارد مذكور شناسايي و تحليل اثرات توسعه كلانشهر تهران با كمك دو رويكرد رشد-توسعه‌اي و ساختاري-فرمي است تا از اين طريق نحوه رشد و توسعه كلانشهر تهران و اثرات آن بر مناطق پيراموني خود بين سال‌هاي 1365 الي 1395 مورد بررسي و تحليل قرار گيرد. شاخص‌هاي مورد استفاده در اين دو رويكرد شامل ضريب جيني و منحني لورنز، آنتروپي شانون، شاخص هلدرن، تراكم جمعيتي، نسبت مساحت ساخته‌شده به كل مساحت منطقه، شاخص هرفيندال، شاخص هندرسون، ضريب گري، و ضريب موران است كه در اين مطالعه از ضريب موران در سطح محدوده مجموعه شهري تهران استفاده شده است. نتايج به‌دست‌آمده نشان مي‌دهد روند توزيع و نشر توسعه در مجموعه شهري تهران بين سال‌هاي 1365 الي 1395 از كلانشهر تهران به سوي غرب و جنوب، شامل شهرهاي كرج، اسلامشهر و رباط‌ كريم و همينطور ايجاد سكونت گاه‌هاي غيررسمي در محور تهران- كرج و تهران-اسلام‌شهر-رباط‌كريم بوده است و ساير نواحي محدوده آنچنان در توزيع و پراكنش جمعيت و توسعه نقشي نداشته‌اند.

Having embedded most of the economic, social activities and decision-making bodies within them, metropolitan cities are creating regional centralization and urban accumulation which leads to the development of core-peripheral model. Although Tehran metropolitan city has been a population attraction in a county and regional level, it has been unable to distribute facilities and population to other surrounding residential areas. Considering the mentioned factors, this paper is aimed at identifying and analyzing the effects of the development of Tehran metropolitan area through growth-development and structure-form approach. Having done so, the explanation of how Tehran city has developed and affected the surrounding areas between 1986 and 2016 is also provided. The indexes used in these two approaches are as follows: Gini coefficient and the Lorenz curve, Shanon entropy, Heldern model, population density, constructed and total area ratio, Herfindahl index, Henderson index, Geary coefficient, and Moran coefficient. The last one on the urban scale of Tehran is used in this study. The findings show that the trend of development and distribution of Tehran urban complex between 1986 and 2016 is towards west and south, including Karaj, Islamshahr, Robat karim and the construction of informal residential areas on Tehran-karaj and Islamshahr-Robat karim routes. Other regions of the area did not play a key role in spatial distribution of population.