قرائات از رويكرد ادبي تا رويكرد حديثي: مطالعه تطبيقي قرائات در معاني القرآن فراء و زجاج

Quranic Readings; from the literary approach to the Tradtional approach Comparative study of Quranic Readings in the Maʾāni al-Qurʾān by al-Farrā’ and Maʾāni al-Qurʾān by al-Zajjāj

در پژوهش هاي جديد تاريخ قرائات فرضيه اي مطرح شده است كه مطابق آن، در انتقال از سده سوم به چهارم تغييري در وجهه علم قرائات ايجاد شد. قرائات كه تا پيش از آن همچون يك قرينه ادبي و با كم ترين محدوديت نقل و استفاده مي شد، در ابتداي سده چهارم به استفاده از الگوهاي حديثي متمايل شد، ابزارهاي متعددي از حديث را براي صحت سنجي به كار بست و چارچوب يك علم نقلي را به خود گرفت. در مطالعه پيش رو يكي از شواهد اين تغيير رويكرد را بازخواهيم شناساند. بدين منظور، به مقايسه دو اثر با نام معاني القرآن از دو اديب نامدار، يعني فراء از اوائل سده سوم و زجاج از اوائل سده چهارم مي پردازيم. چنان كه خواهيم ديد، فراء كه در دوره رواج عقل گرايي و اثرگرايي معتدل زيسته، علاوه بر استفاده معنايي از قرائات، قرائات را به منزله ابزاري براي پيش برد مباحث ادبي خود به كار گرفته است. از آن سو، زجاج كه در زمان غلبه اصحاب حديث مي زيسته، و خود نيز به همين شيوه تفكر وابستگي داشته، قرائت را يك سنت مي داند و در تمام تعاملات خود با قرائات از اين بينش متاثر است.

In the transition from the third century to the fourth century, we are witnessing a change in the approach of the Scholars to the Quranic readings. The Quranic readings, which were previously used as literary tools and with the least of limitations, at the beginning of the fourth century, relied on the use of traditional patterns and used numerous instruments of authentication for the hadith. This paper presents one of the evidences of this change of approach, comparing two “maani al-Quran”s, one of them by Farra and of the early third century, and the other by Zajjaj, which belonged to the early fourth century, and concluded that Farra, who in The period of prevalence of rationalism and moderate temperament has lived, in addition to semantic use, has used Quranic readings as a means to advance its literary debates. But Zajjaj that lived during the time of the Dominant of the Ashab al-hadith and itself belongs to this way of thinking considers the Quranic reading to be a "tradition," and in all its interactions with the readings, is affected by the “Sunnah” as a key term.