سنجش و ارزيابي سطح پايداري در سكونتگاه‌‌‌‌هاي غيررسمي با استفاده از مدل جاي‌‌پاي بوم‌‌شناختي (مورد شناسي: محلۀ عباس‌‌آباد بالاشهر سنندج)

Assessment and evaluation of the sustainability in the informal settlements using ecological footprint model Case Study: Upper Abbas Abad District of Sanandaj City

يكي از زمينه‌‌‌‌هاي ناپايداري توسعۀ شهري به‌ويژه در كشورهاي در‌حال‌توسعه، گونه‌‌‌‌اي از سكونت خارج از ضوابط و مقررات رايج موسوم‌به اسكان غير‌‌‌‌رسمي است كه همواره به‌مثابۀ يك چالش مديريت و برنامه‌ريزي شهري مطرح بوده‌است. با مطرح‌شدن توسعۀ پايدار شهري در دهۀ 1980 و لزوم توجه به همۀ ابعاد وجودي شهر (اعم‌از زيست‌محيطي، اقتصادي و اجتماعي) به‌عنوان پايه‌‌‌‌هاي توسعۀ پايدار شهري، مطالعات سكونتگاه‌‌‌‌هاي غير‌‌‌‌رسمي وارد دورۀ مطالعاتي جديد و بيشتر در ارتباط با ارزيابي سطح پايداري در اين‌گونه سكونتگاه‌‌‌‌ها شد. تفكر توسعۀ پايدار باعث پيدايش روش‌‌‌‌ها و شيوه‌‌‌‌هاي كاربردي نويني در راستاي ارزيابي اثرات زيست‌محيطي از دهۀ 1990 تا به امروز شده‌است. در اين ميان، تحليل جاي‌‌پاي بوم‌‌شناختي يكي از شاخص‌‌‌‌هايي است كه توجه بيشتري را در سطوح آكادميك، سياسي و آموزشي به خود جلب كرده‌است. شهر سنندج نيز مانند بسياري از شهرهاي بزرگ كشور با مشكلاتي روبه‌روست كه از دهه‌‌‌‌هاي 40 و 50 ازجمله با مهاجرت‌‌‌‌هاي گستردۀ روستا‌شهري، بر‌هم‌خوردن تعادل شهر و روستا، توسعۀ شتابان شهري و از اين دست موارد همراه بود و يكي از پيامدهاي آن شكل‌‌‌‌گيري سكونتگاه‌‌‌‌هاي غيررسمي عمده‌‌‌‌اي در داخل و اطراف شهر بوده‌است. در اين پژوهش با روشي تحليلي توصيفي و با تكيه‌بر مطالعات كتابخانه‌‌‌‌اي و برداشت‌‌‌‌هاي ميداني و بهره‌‌‌‌گيري از مدل جاي‌‌پاي بوم‌‌شناختي، سعي شده‌است تا ميزان پايداري محلۀ عباس‌آباد شهر سنندج ب‌عنوان يكي از محلات غيررسمي شهر سنندج مورد سنجش قرار گيرد. نتايج حاصل از پژوهش نشان مي‌دهد كه ميزان كل جاي‌‌پاي بوم‌‌شناختي محلۀ عباس‌آباد برابر با 74560.551 هكتار بوده كه اين مقدار با توجه به جمعيت 19578 نفرۀ اين محله، مبيّن سرانۀ 3.808 هكتار براي هر نفر در سال 1390 است.

One of the urban non-sustainable development reasons, especially in developing countries, is a kind of settlement or a certain issue known as informal settlments, where require special measures to manage the current situation and to prevent their spread in the future. Introducing urban sustainable development in 1980s and necessity to consider all of the urban dimensions (including environmental, economical, and social) as the foundations of the urban sustainable development, the study of informal settlements entered a new phase concerning with assessing the sustainability level in such settlements . The idea of sustainable development resulted in emerging modern applied practices and methods of new applications in order to assess the environmental impacts to date since 1990s. The analysis of ecological footprint is one of the indicators attracted more attention in academic, political and education. Ecological footprint is an index, which evaluates the energy and materials used in a city, region or country so that the population and industrial processes pressure on the ecosystem could be estimated. Sanandaj, like other urban areas in the country facing a lot of issues of 1950s and 1960s including massive rural-urban migration, rural-urban imbalances, rapid urban development and so on has experienced the formation of major informal settings such as Abbas Abad, Kani Koozaleh, Ghafoor, Taqutaquan, etc. Hence, we adopted a descriptive-analytical method with emphasis on literature review and field works to assess the sustainability level in Abbas Abad District, Sanandaj (Iran) as one of the informal neighborhoods. For this purpose, we used the ecological footprint model. Our findings revealed that the total ecological footprint in this district was 74560.551 ha indicating 3.808 ha per capita-considering its population of 19578 persons in 2012