اثرات جهت خاك‌ورزي بر هدررفت نيتروژن و فسفر از خاك و جذب آنها توسط گندم در شرايط ديم

كشتزارهاي ديم واقع در مناطق شيبدار منبع عمده هدررفت آب، خاك و عناصر غذايي در مناطق خشك و نيمه‌خشك هستند. اطلاعات اندكي در مورد اثرات عمليات خاك‌ورزي بر فرسايش خاك، هدررفت عناصر غذايي و جذب آنها در كشتزارهاي شيبدار در مناطق نيمه‌خشك وجود دارد. اين پژوهش به‌منظور بررسي اثرات جهت خاك‌ورزي بر هدررفت آب و خاك، هدررفت نيتروژن و فسفر و ميزان جذب آنها در گندم ديم انجام گرفت. آزمايشي در دو جهت خاك‌ورزي شامل خاك‌ورزي موازي شيب و خاك‌ورزي روي خطوط تراز با چهار تيمار كودي شامل شاهد، اوره، سوپرفسفات تريپل و اوره به‌همراه سوپرفسفات تريپل در كرت‌هايي با ابعاد 8×75/1 متر در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در سه تكرار در سال زراعي 94-1393 در كشتزارهاي ديم شهرستان زنجان به اجرا درآمد. نتايج نشان داد كه تفاوت معني‌دار بين دو روش خاك‌ورزي از نظر هدررفت آب و خاك (001/0 P <) و هدررفت نيتروژن و جذب آن در دانه گندم (001/0 P <) وجود دارد، اما به‌لحاظ هدررفت فسفر و جذب آن در دانه، تفاوت معني‌دار مشاهده نشد. هدررفت آب و خاك در كرت‌هاي تحت خاك‌ورزي موازي شيب به‌ميزان 56/1 و 50/2 برابر بيشتر از خاك‌ورزي موازي خطوط تراز بود. هدررفت نيتروژن در كرت‌هاي تحت خاك‌ورزي موازي شيب به‌ميزان 29/1 برابر بيشتر از كرت‌هاي تحت خاك‌ورزي روي خطوط تراز بود. هدررفت نيتروژن در كرت‌ها با افزايش هدررفت آب و خاك افزايش يافت به‌طوري كه رابطه‌اي معني‌دار بين هدررفت نيتروژن و هدررفت آب (55/0=2R) و هدررفت خاك (59/0=2R) مشاهده شد. به‌طور كلي اين پژوهش نشان داد كه جهت خاك‌ورزي نقشي مهم در هدررفت آب و خاك و درنتيجه هدررفت نيتروژن و جذب آن توسط گياه در كشتزارهاي ديم منطقه نيمه‌خشك دارد. به‌كارگيري روش خاك‌ورزي روي خطوط تراز اولين گام براي حفظ منابع آب و خاك و افزايش باروري خاك در اين مناطق است.