بررسي مراحل تكوين جنين از ديدگاه دانشمندان طب ايراني در بازه زماني قرن 3 تا 14 هجري قمري و علم نوين جنين‌ شناسي

Investigating the stages of embryonic development from the perspective of Persian medicine scientists during 3-14th century AH and modern embryology

سابقه و هدف: مراحل مختلف تكوين جنين، براي قرن‌ها از مجهولات و معماهاي بشر به‌شمار مي‌‌‌رفت. نظرات و تأليفات دانشمندان طب ايراني به‌گونه‌اي بوده است كه اكنون نيز با وجود پيشرفت‌هاي شگفت‌آور در علم جنين‌شناسي همچنان قابل توجّه بوده و مي‌تواند منبع مهمي براي پژوهش در علوم امروزي باشد. در اين ارتباط پژوهش حاضر با هدف «بررسي مراحل تكوين جنين از ديدگاه دانشمندان طب ايراني قرن 3 تا 14هجري قمري و علم جنين‌شناسي» انجام شد. مواد و روش‌ها: اين پژوهش يك مطالعۀ كيفي تحليل محتوا از نوع سوماتيو (Summative qualitative content analysis) است كه با تمركز بر كتب مرجع و مهم طب ايراني با كليدواژه‌هاي طب ايراني، جنين و تكوين جنين انجام داده شده است. همچنين براي دستيابي به يافته‌هاي نوين، پس از جست‌وجوي كليدواژه‌ها به زبان لاتين و عربي در پايگاه‌هاي Scopus, PubMed, SID, Noormags, و Google Scholar، تمامي يافته‌ها كدگذاري، طبقه‌‌بندي، مقايسه و در نهايت مكتوب شدند. يافته‌ها: در متون طب ايراني مراحل تكوين جنين به هفت دوره تقسيم مي‌شود: احالۀ اولي، دورۀ ماء يا نطفه؛ احالۀ ثانيه، مخلقه؛ احالۀ ثالثه، علقه؛ احالۀ رابعه، مضغه؛ احالۀ خامسه، ذكوري و اناثي؛ احالۀ سادسه، خلقت تمامي اعضاء و كامل شدن صورت جنين؛ احالۀ سابعه، نفخ روح؛ كه بر اساس مباني و مفاهيم طب ايراني بيان شده، با مراحل زايگوتيك، روياني و جنيني در منابع پزشكي نوين مغايرتي ندارد. نتيجه‌گيري: با توجه به كلي‌نگر بودن طب مكمل و دقت نظر دانشمندان طب ايراني، چه بسا با مطالعات دقيق‌تر در اين آثار بتوان نظريه‌هاي جديدي از كميت و كيفيت مراحل تكوين جنين ارائه داد.

Background and Purpose: The various stages of embryonic development have been unknown as a mystery for centuries. The views and findings of Persian medicine scholars have been such brilliant that even today, they are still remarkable and can be inspiring sources for research; notwithstanding the remarkable advances in modern embryology. In this regard, the present study was conducted with the aim of examining the stages of embryonic development from the perspective of Persian medicine scientists (during 3rd-14th centuries AH) and modern embryology. Methods and Materials: It was a summative qualitative content analysis research with a focus on important books of Persian medicine using the keywords of Persian medicine, embryo, and embryonic development. Also, for searching the new findings, these keywords in Latin and Arabic were searched in Scopus, PubMed, Google Scholar, SID, and Noormags data bases. All findings were coded, categorized, compared, and finalized in this paper. Results: In Persian medicine literature, the stages of embryonic development are divided into seven periods: first seed: water period or germ; a second referral: its morals; third assignment: leech; fourth assignment: chewed; fifth assignment: male and female; sixth referral: complete creation of fetus organs, seventh referral: spirit blowing. This categorization which is based on the basic concepts of Persian medicine is not inconsistent with the zygotic, embryonic and fetal stages in modern embryology. Conclusion: Considering the holistic nature of complementary medicine and the accuracy of Persian medicine scientists, it is possible to conduct more in-depth studies. It may provide new theories about the quantity and quality of embryonic developmental stages.