سازمان فضايي شهر اشكاني شهرتپه، درگز، شمال شرق ايران

شهر حامل روح جامعه و آينهٔ تمام نماي كيفيت جوامع انساني است. در ايران باستان، شهر موجوديتي است وابسته و قرين به ارادهٔ شاهي و در پي آن كيفيت اين موجوديت شهري، همسو با خواست شاه قابل ‌تعريف و ارزيابي است. شهرتپه از شهرهاي دوره اشكاني در شمال شرق ايران است. در دومين فصل مطالعات ميداني محوطه، بقاياي برخي از عناصر فضايي اين شهر يافت گرديد. اين عناصر فضايي شامل استحكامات دفاعي، دروازه، ارگ، شارستان، منطقه صنعتي و سيستم فاضلاب شهري است.كيفيت انتظام اين عناصر شهري، با نگاه پادشاهان اشكاني به شهر هم‌وزن است. اين نگاه در بافتار تاريخي و جغرافيايي شهرتپه بار معنايي بيشتري مي يابد. همجواري شهرتپه و درگز با نسا و تركمنستان، در كنار داده هاي باستان‌شناسي محوطه نشان مي دهد شهرتپه از اولين شهرهاي ايجاد شده توسط اشكانيان در شمال شرق ايران است. بر اين اساس، كيفيت سازمان فضايي شهرتپه به نمايندگي از شهرهاي اوايل دوره اشكاني، مبين نگاه پادشاهان اوايل دوره اشكاني به مقوله شهر و شهرنشيني است. با استناد به داده هاي باستان‌شناسي، بارزترين مشخصه عناصر فضايي شهرتپه، قابليت تفكيك‌پذيري آن‌ها از يكديگر است. ارگ، شارستان و منطقه صنعتي از يكديگر جدا بوده و توسط باروي سراسري و خندق بيروني محدود شده اند. تنبوشه هاي سفالي شهر نيز كه در پايين‌دست شهرتپه يافت شده است بر گمان شهري از پيش طراحي‌شده مي افزايد. با نگاهي كلان تر به شهر، در آن‌سوي عناصر شهري، نمايندگان طبقات اجتماعي اشكاني ديده مي شود كه كاوش‌هاي باستان‌شناسي حضور برخي از آن‌ها را در شهرتپه گزارش داده است. نخبگان سياسياجتماعي، جنگاوران و صنعتگران سه طبقه اجتماعي هستند كه در جامعه اوايل اشكاني شهرتپه حضور دارند. درنهايت، گمان مي رود اشكانيان به پشتوانه چنين كيفيت‌هاي متعالي انتظام‌هاي شهري كه انتظام سياسينظامي نيز از آن مستفاد مي گردد، به گسترش قلمرو خود از مرزهاي محدود شمال شرق به‌كل ايران پرداختند و بدين طريق خيز بلندي براي جانشيني سياسي هخامنشيان در ايران برداشتند.