بازتاب غرب و مدرنيته در سفرنامه‌ ميرزا صالح شيرازي (تحليل و نقد تاريخي جريان اصلاح فرهنگي در مواجهات ايران و غرب)

در تاريخ معاصر تلاش هاي اوليه جريان تجددگرا در گفتمان اصلاح فرهنگي به رموز موفقيت غربيان و الگو قرار دادن آن را مي توان تحت تأثير دو موضوع دانست ازيك طرف موج روشنفكري در اروپا كه شاخصه مهم آن علم باوري و تجربه گرايي بود و از طرف ديگر شكست ايرانيان در اولين مواجهه با غرب جديد (جنگ هاي ايران و روسيه) كه مي تواند به عنوان نقطه عطفي در اولين دريافت هاي پيشگامان گفتمان اصلاح فرهنگي از فرهنگ و مدرنيته غربي باشد كه بازتاب اين رويكرد در سفرنامه هاي ايرانيان اوايل دوره قاجار در مدخليت و حضور غرب به صورت سياسي و استعماري بيشتر معنا پيدا مي كند. در اين ميان از نقش روشنفكران ايراني كه معمولاً غرب را از نزديك درك كرده بودند نيز نبايد به سادگي گذشت. به عنوان مثال انديشه هاي مربوط به آزادي خواهي، دموكراسي، قانون اساسي و پارلمانتاريسم و حتي حيرت در مواجهه با ترقيات اروپا نخستين بار از طريق سفرنامه هايي چون سفرنامه ميرزا صالح شيرازي به ايران منتقل شد. موضوع سفرنامه نويسي به صورت عام و اثر مزبور به صورت خاص يك نقطه عطف در نحوه و مبادي نگرش روشنفكران نسل اول قلمداد مي گردد، ازاين رو تمركز و تحقيق در خصوص آرا و ايده هاي اين سفرنامه نويس در برابر پيشرفت هاي شگرف غربيان و دستاوردهاي علمي اروپا حائز اهميت است. بنابراين علاوه بر ذكر مزيت هايي كه اين سفرنامه نسبت به ساير سفرنامه هاي هم دوره خود دارد؛ از نقاط تاريكي نيز رنج مي برد، كه به آن ها اشاره شده است. نقاطي كه در شرايط كنوني نيز مبتلابه آن هستيم.