فارابي و مساوقت تشخّص و وجود: بازتأمّلي در اِسناد ملّاصدرا

Farabi and the Equality of Individuality and Existence; Reconsidering Mulla Sadra's Documents

تقريباً قاطبة فلاسفة اسلامي به صورت مستقيم يا غيرمستقيم به مسئلة «تشخّص» پرداخته و پاسخ‌هايي را ارائه داشته‌اند و ازين رو، سرگذشت اين بحث به طور كلّي در سنّت فلسفي اسلام قابل مطالعة جدّي و تدقيقات همه‌جانبه است، امّا در اينجا قصد ما پرداختن به جنبه‌اي از نقش فارابي در تطوّر و تكامل اين سير تاريخي است، تا از اين طريق پرتوهايي بر زواياي مغفول و ناشناخته‌تر سنّت عقلاني مسلمانان افكنده شود. يكي از كساني كه اين بحث را بسي بيش از پيش محلّ توجّه متفكّران قرار داد، ملّاصدراست كه به تبع فلسفة اصالت وجود خويش، مطالب بديعي را در باب تشخّص ابراز نمود. يكي از نكات اصلي ملّاصدرا اين است كه مساوقت «تشخّص» و «وجود» را به فارابي نسبت مي‌دهد. در نزد انديشمندان دورة قديم يا حتّي دوره معاصر، هيچ‌گاه ترديدي يا مطالعه‌اي در باب صحّت اين انتساب صورت نگرفته است. اين مقاله بر آن است تا انتساب تقريباً به رسميّت شناخته شده به فارابي را كه از سوي ملّاصدرا صورت گرفته است مطمح‌نظر قرار داده و از رهگذر برخي مستندات متني و تاريخي نشان دهد كه اين انتساب مي‌تواند تا حدّ زيادي محلّ مناقشه باشد، و حتّي اساساً اين مطلب كه فارابي بحثي ذيل عنوان «تشخّص» داشته است خود بسيار متزلزل به نظر مي‌رسد.

Almost all Islamic philosophers have directly or indirectly addressed the problem of ‘individuality’ and have provided some answers to the problem. Thus, one can review and survey all aspects of this discussion in the Islamic philosophy tradition, but here we intend to address just one aspect, i.e. the Farabi's role in the evolution of this historical discussion, and in this way, to shed some lights on the neglected and less known angles of the rational tradition of Muslim philosophers. One of those who put the issue more and more at the center of the attention of thinkers is Mulla Sadra who, as a result of his philosophy of the Principality of Existence, expressed exuberant materials about individuality. Mulla Sadra attributes the idea of individuality- existence equality to Farabi. For scholars of the ancient period or even the contemporary period, there has never been any doubt in the authenticity of this assignment. This article seeks to reconsider this established attribution and through some textual and historical documents shows that this assignment can be disputed and even the issue that Farabi has had discussed ‘individuality’ is very suspicious.