هندسه كاربندي در معماري ايران؛ پاسخ به چالش كاربندي رسمي و اختري

كاربندي يكي از عناصر تاقي اصيل و كهن در معماري ايران است كه مبتني بر شبكه اي با هندسه هماهنگ شكل مي گيرد و علاوه بر كاركرد معماري رفتار سازه اي نيز دارد. لكن ابهاماتي در خصوص هندسه اين عنصر معماري وجود دارد كه مي بايست با پژوهش هاي هدفمند برطرف شوند. يكي از اين ابهامات، تشخيص نحوه ترسيم هندسه گونه هاي مختلف كاربندي است؛ براساس اطلاعات موجود، گونه هاي مختلف كاربندي، براحتي قابل تمييز نيستند. كاربندي رسمي و اختري از موضوعات بحث برانگيز در شناخت هندسه كاربندي در معماري ايران مي باشد. اين پژوهش با هدف شناخت و كشف روابط هندسي كاربندي هاي رسمي و اختري بر مبناي نمونه هاي واقعي و همچنين بررسي و تحليل خصوصيات هندسي گونه هاي مختلف آنها انجام يافته است. ضرورت انجام پژوهش، شفاف shy;سازي نحوه ترسيم هندسه انواع كاربندي است تا بر مبناي نمونه هاي اجرا شده، يك دسته بندي جامع براي آن ارائه گردد. نتايج تحقيق نشان داد كه تفاوت دو شيوه رسمي و اختري در فاصله اتصال نقاط تقسيم روي دايره مي باشد، تشخيص اين نكته در زمينه هاي مستطيلي و مربعي بسادگي امكان پذير است؛ چنانكه اگر طول مستطيل يا يكي از اضلاع مربع در برابر قطاعي از دايره قرار گيرد، در صورتي كه رابطه تساوي تعداد قطاع دايره، در مقابل طول مستطيل با فاصله اتصال نقاط تقسيم دايره بر قرار گردد، كاربندي حاصله رسمي ساده است. اما در زمينه هاي غيرمستطيلي، ابتدا بايد زمينه را به دو يا چند مستطيل متقاطع همسان تقسيم كرد؛ در اين حالت نيز طول يكي از مستطيل هاي متقاطع، معيار تشخيص نوع كاربندي است كه در صورت برقراري رابطه تساوي تعداد قطاع با فاصله اتصال، كاربندي حاصله رسمي گسترش يافته مي باشد. حال اگر تساوي برقرار نگردد، كاربندي بدست آمده اختري خواهد بود. در اين صورت از لحاظ رياضي حالات مختلفي پيش مي آيد كه مورد بررسي قرار گرفتند. با بررسي حالات مذكور اين موضوع اثبات گرديد كه تاق تركين نيز نوعي كاربندي اختري است. لذا دسته ديگري تحت عنوان تركين به دو دسته ديگر كاربندي هاي اختري ـ يعني گسيخته و پيوسته ـ افزوده شد.