واكاوي تغييرات فضايي-زماني جزاير گرمايي شهري و كاربري اراضي با رويكرد زيست‌محيطي در شيراز

امروزه، افزايش دماي سطح زمين و استقرار جزاير گرمايي در كلان‌شهرها منجر به يكي از معضلات زيست‌محيطي شهري شده است. از اين رو، هدف از پژوهش حاضر، واكاوي تغييرات مكاني زماني جزاير گرمايي، پوشش گياهي، كاربري اراضي و شناسايي پهنه‌هاي بحراني زيست‌محيطي جزاير حرارتي شهري در شيراز است. بدين منظور، ابتدا 8 تصوير دوره گرم سال در بازه زماني 2015-1986 از ماهواره لندست شامل سنجنده‌هاي (TM) لندست 5، (+ (ETM لندست 7، (TIRS/OLI) لندست 8 استخراج و پس از پيش‌پردازش‌هاي لازم، دماي سطح رمين (LST)، شاخص تفاضل به‌هنجارشده پوشش گياهي (NDVI)، الگوهاي كاربري اراضي براي پايش تغييرات كاربري اراضي شهري شيراز محاسبه شد. در ادامه، مناطق حساس شهري با استفاده از شاخص قياسي وضع بحراني زيست‌محيطي (ECI) شناسايي و تحليل شد. نتايج نشان داد كه اراضي باير پيرامون شهر به‌صورت پيوسته و متراكم داراي بالاترين دما هستند و محدوده‌هاي دمايي بسيار گرم را تشكيل مي‌دهند. اين مراكز حرارتي در مناطق مسكوني شهري با محدوده‌هاي بافت فرسوده و متراكم شهري انطباق دارد. در عين‌ حال، واكاوي نقشه‌هاي دماي سطح زمين در شهر شيراز حكايت از هماهنگي بين پايين‌ترين طبقه دمايي با كاربري پوشش گياهي دارد.نقشه‌هاي كاربري اراضي نيز نشان از كاهش مساحت اراضي باير و پوشش‌گياهي و افزايش كاربري شهري دارد. بدين ترتيب، حدود 10.01 كيلومتر مربع از اراضي باير و 19.7 كيلومتر مربع از پوشش گياهي به كاربري شهري تبديل شده است. اين موضوع نشان مي‌دهد كه مهم‌ترين عامل در گسترش جزاير گرمايي كاهش پوشش گياهي (به ميزان 36%) بوده است. بيشترين حساسيت محيطي (پهنه بحراني با مساحت 29.7 كيلومتر مربع، 14.2 درصد از سطح منطقه مورد پژوهش) نيز غالباً در پيرامون شهر به‌سبب وجود اراضي باير و در درون شهر نيز به‌صورت خرد در اطراف مراكز صنعتي، اطراف فرودگاه بين‌المللي، ترمينال مسافربري (كارانديش)، اطراف ايستگاه‌هاي مترو، بزرگراه‌ها و خيابان‌هاي پرترافيك و مكان‌هاي داراي بافت فرسوده مشاهده مي‌شود. از اين رو، گسترش بام سبز و استفاده از پوشش گياهي سازگار با اقليم بومي به‌عنوان راه‌حلي براي تعديل جزيره گرمايي شهري و مقابله با وضع بحراني زيست‌محيطي پيشنهاد مي‌شود.