صنعت فرهنگ و تلويزيون در ايران: تحليل انتقادي برنامۀ «ماه عسل»

مقاله حاضر درصدد تحليل رويكرد برنامه‌سازي سيماي جمهوري اسلامي ايران بر مبناي نظريه صنعت فرهنگ است. در ادبيات نظري پژوهش، رويكرد مكتب فرانكفورت به سرمايه‌داري مدرن، نظريه صنعت فرهنگ و رويكرد آن به رسانه‌هاي جمعي، به‌ويژه تلويزيون تبيين شده است. سپس براي منطق تحليل از روش تفكر ديالكتيكي و قرائت توأمان امر جزئي و امر كلي، با درنظرداشتن رويكرد نقد دروني در نظريه انتقادي و توجه به رويكرد سلبي مكتب فرانكفورت به فرهنگ استفاده شده است. نمونه مورد مطالعه اين تحقيق، برنامه ماه ‌عسل شبكه 3 سيماي جمهوري اسلامي ايران در سال‌هاي 1392 تا 1397 است. در تحليل برنامه، به روش نمونه‌گيري نظري و هدفمند، قسمت‌هايي از اين برنامه با روش تحليل محتواي كيفي تحليل شده‌اند. براساس تحليل يافته‌ها مهم‌ترين رويكردهاي اين برنامه تلويزيوني عبارت‌اند از: تحريف نيازهاي واقعي (فردي‌كردن مسائل ساختاري)، ابزاري‌سازي خرد (تقليل انسان‌ها به شيء براي رسيدن به هدف)، ترويج سازش و تمكين در برابر شرايط اقتصادي (ستايش و رمانتيزه‌كردن فقر) و تجاري‌كردن ارزش‌هاي اخلاقي و ديني. سپس اين مؤلفه‌ها تفسير انتقادي شدند. براساس يافته‌هاي پژوهش با درنظرگرفتن حاكم‌بودن ارزش‌هاي الگوي نئوليبرال و سرمايه‌دارانه بر اقتصاد و جامعه ايران، تلويزيون نيز با وجود ادعايش درباره انتقاد از نظام سرمايه‌داري، پيوندي وثيق با ارزش‌هاي سرمايه‌داري دارد؛ بنابراين مي‌توان گفت براساس منطق نقد دروني غلبه ارزش‌هاي سرمايه‌داري بر برنامه‌هاي سيما مانع تحقق و تمهيد اهدافي از قبيل تبديل‌شدن به دانشگاه عمومي است.