يادماني ناشناخته در زاوغان: مسجد جمعه يا عمارت؟

An unknown memorial in Zavaghan: Jomeh Mosque or Mansion

واقعيت اين است كه تعدادي از يادمان‌هاي باستاني مشهود ايران، ناشناخته مانده است و علّت آن نيز نامنظم بودن فعاليت‌هاي باستان‌شناسي در ايران است كه باعث شده تا از يك‌طرف بسياري از مناطق به‌دليل فقدان پژوهش‌هاي هدف‌مند و علمي باستان‌شناختي همچنان ناشناخته باقي بمانند و ازطرفي در مناطقي كه پژوهش‌ها تمركز داشته، تأكيد بر دوره‌اي خاص صورت گيرد. برخي از اين يادمان‌ها كه در دهه‌هاي اخير كشف شده، كاربري نامشخص داشته‌اند. يكي از اين آثار، بنايي است منسوب به مسجد جامع زاوغان كه در كوچه‌باغ‌هاي ورودي شهر سمنان واقع شده است. پژوهش حاضر توصيفي است از بقاياي اندكي از اين بنا؛ سازه‌اي كه تنها يك سردر مرتفع و چند حجره از آن باقي‌مانده و اهالي به آن «مسجد جامع» مي‌گويند و تا‌كنون كتيبه‌اي و يا آثار تكميلي از آن يافت نشده است تا مسجد بودن آن‌را اثبات كند؛ حتي در ورودي يا احتمالاً ايوان صحنِ آن نيز كمي اختلاف درجه با قبله وجود دارد كه باعث شده نگارندگان با ديدۀ ترديد به وجود كاربري مسجد بنگرند. هدف اصلي اين پژوهش نيز معرفي اين بناي نسبتاً نويافته است ازطريق مطالعات ميداني كه شامل كاوش‌هاي پي‌گردي، بررسي سطح‌الأرضي، مشاهدات مستقيم و مستندنگاري. مهم‌ترين نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهند كه اين عمارت دروازه‌اي در جادۀ خراسان بزرگ بوده كه رو به‌سوي شهرري داشته و در دورۀ تيموري و صفويه داير بوده است. در حين بحث درمورد اين عمارت، راهكار‌هايي براي نگهداري و مرمت بنا نيز ارائه مي‌شود. با اين‌حال اين ابتداي كار پژوهش و كاوش در اين محل و بنا بوده و اميدواريم كه تداوم يابد.

he results of experiments on the materials of this building revealed that most of the material was composed of very small amounts of rock, lime, sand and gypsum, the brick baking temperature is below 800 c and some gypsum is used inside the bricks. The bricks used in Semnan game Mosque are different in terms of construction and baking technology in many parts of the building we are witnessing the wear and tear of the brick layers, that have been imbalanced either in terms of increased vulnerability or aesthetically impaired. Some of the 200- meter- high bricks on the side of the city entrance were used by Russian occupation forces to build a swimming pool in the midst of world war II. With the current state of the building, we needed to put them in our context for a complete understanding of the data and to achieve a reasonable result by adapting to the context. All the data in this building were partial and incomplete parts that we had to put together in order to build a unit, understanding them will help us achieve the best possible results. The lack of historical documents about the building, the construction in the words of the local people about the building and the belief that the Mosque was destroyed in the flood of 1346 AH, (some past floods have been blamed for the devastation). While there were no traces of belongings except this porch and the two hogreh, and the lack of architectural work around the building reinforced this hypothesis, from the beginning there was no trace of the building or residential area that was destroyed and before that, gardens and farmlands surrounded the building needless to say, small finds were scattered around the building in a small area and as we move away from this set, the number of findings is also greatly diminished.