تأثير انديشه ايرانشهري در برپايي پادشاهي آل بويه با تكيه بر جغرافياي تاريخي تبرستان

The effect of Iranshahri Thought on Establishing Buyid dynasty Kingdom relying on Tabaristan Historical Geography

خاندان‌بويه از شرايط سياسي و اجتماعي ديلم و از پس‌زمينه فكري اهالي تبرستان، بهره جستند تا با تكيه بر روحيه‌ جنگاوري و بيگانه‌ستيزي، پادشاهي تازه‌اي را پايه‌گذاري كنند. جغرافياي‌تاريخي تبرستان در چگونگي ‌بهره‌گيري خاندان‌بويه از انديشه «ايرانشهري» و «فره‌ايزدي»، مؤثر بوده‌است. پرسش اصلي مقاله اين است كه جغرافياي تبرستان چه تأثيري در تداوم انديشه ايرانشهري و تأسيس پادشاهي خاندان بويه داشته است؟ اين تحقيق براي بازشناسي جايگاه تبرستان در انديشه ايرانشهري و تبيين تأثيرات آن در كاميابي بويهيان براي رسيدن به پادشاهي، از رويكرد تاريخي-تحليلي و روش تحليل محتوا و همسنجي منابع تاريخي بهره برده‌است. به نظر مي‌رسد به سبب پيشينه تبرستان در نظام سياسي و اجتماعي ايران باستان و شرايط جغرافيايي خاص آن، تفكر باشندگان اين سامان كه در سده‌هاي پس از سقوط ساسانيان همچنان با انديشه ايرانشهري دوره باستان درهم‌تنيده شده بود، در پايه‌گذاري پادشاهي خاندان بويه تأثير گذاشت. اين بررسي نشان مي‌دهد جغرافياي تبرستان آن را مكان امني براي سكونت كرده بود و از اين‌رو حاكمانش در دوران باستان استقلال‌نسبي داشته‌اند. همين روحيه استقلال‌طلبي و بهره‌گيري از پس‌زمينه انديشه ايرانشهري، بعد از فروپاشي ساسانيان، موجب پايه‌گذاري پادشاهي بويهيان با رنگ‌وبوي ايراني شده بود

Buyid dynasty used Deylam political and social conditions and Tabaristan inhabitants’ intellectual background to establish a new kingdom based on the spirit of warfare and anti-alien. Tabaristan historical geography has influenced the way Buyid dynasty used the idea of "Iranshahri" and "Farah izadi". The main question of the article is what effect did Tabaristan geography have on continuing Iranshahri thought and establishing Buyid dynasty kingdom. This research has used historical-analytical approach and content analysis method and historical sources assessment to recognize Tabaristan position in Iranshahri thought and explain its effects on the success of Buyids to reach the kingdom. It seems that due to Tabaristan background in the political and social system of ancient Iran and its special geographical conditions, people’s thought of this system which tangled with Iransshahri thought of ancient era even centuries after the fall of Sasanian, influenced the establishment of the Buyid dynasty kingdom. This study indicates that Tabaristan geography had made there a secure place to reside. Thus, its rulers had relative independence in the ancient era. This same spirit of independence-seeking and using the background of Iransshahri thought had led to the establishment of the Buyid kingdom with Iranian features after the fall of Sasanian.