مطالعۀ پتروگرافي سفال‌هاي هزارۀ چهارم قبل ‌از ميلاد محوطۀ نارجوئيه III جيرفت

The Study of Petrography of the 4th Millennium B.C. Pottery of the Narjuiyeh in Jiroft

فرهنگ علي‌آباد، يكي از مهم‌ترين فرهنگ‌هاي مربوط به هزارۀ چهارم قبل‌ از ميلاد (مس ‌و سنگ جديد) در جنوب‌ شرق ايران است كه پراكندگي سفالينه‌هاي آن‌را مي‌توان در مناطقي همچون استان كرمان، استان سيستان ‌و بلوچستان و غرب كشور پاكستان مشاهده كرد. در بررسي‌هاي باستان‌شناسي مربوط به فرهنگ مذكور، محوطۀ نارجوئيه III شناسايي گرديد كه داراي سفال‌‌هاي شاخص اين فرهنگ بوده است. در اين پژوهش سعي‌ شده با طرح پرسش‌هايي درخصوص چگونگي نحوۀ فرآوري خميره، نوع خاك و شاموت مصرف‌شده، شرايط و حرارت پخت در كوره و هم‌چنين تاحدودي به منشأ ساخت سفال‌هاي اين منطقه(؟) پاسخ داده شود. در همين‌راستا به ‌منظور مطالعۀ فني (اطلاعاتي نظيرِ نوع خاك مورد استفاده و نحوۀ فرآوري آن، منشأ و شيوۀ ساخت) اين‌ سفال‌ها از روش پتروگرافي مقاطع نازك در زير ميكروسكوپ پلاريزان استفاده گرديد. بر اساس مطالعۀ كاني‌شناسي مي‌ توان سفال‌ها را ازنظر نوع پتروفابريك به دو دستۀ سيلتي (ريزبلور) و پورفيري (درشت‌بلور) تقسيم‌بندي كرد. تمام سفال‌ها ازنظر خصوصيات كاني‌شناسي از ويژگي‌هاي يكساني پيروي مي‌كنند كه بيان‌كنندۀ استفاده از يك نوع خاك يكسان است. دانه‌هاي خميرۀ افزوده‌شده را مي‌توان به‌راحتي در اندازه‌هاي درشت شناسايي كرد، كه اين دانه‌ها به‌صورت دانه‌هاي كوارتز با لبه‌هاي تيز و زاويه‌دار، پلاژيوكلاز، دانه‌هاي ميكا و خرده‌سنگ‌ها هستند. سفال‌ها ازنظر منشأ ساخت داراي منشأيي واحد بوده و با مقايسه با رِخنمون زمين‌شناسي منطقه، احتمالاً بومي و مربوط به همان منطقۀ كرمان هستند. دماي پخت سفال‌ها را براساس كاني‌هاي شناسايي‌شده كلسيت و مسكويت مي‌توان تاحدودي تخمين‌زد كه براي 5 قطعه باتوجه به‌حضور كلسيت پايين‌تر از 850 درجۀ سانتي‌گراد و در سفال‌‌هايي با دانه‌هاي مسكويت نارنجي متمايل به زرد تا 950 درجۀ سانتي‌گراد درنظر گرفته شده است.

The site of Narjuiyeh III is located on the eastern natural mounds of the Narjuiyeh village, from the west overlooking Halil River. Scattering of the fourth millennium BC, especially typical Aliabad type are visible on these mounds. Traces of illegal excavation are also available as pits and holes all over the site. Aliabad ceramics are pottery dating back to the fourth millennium BC (Chalcolithic) in the southeast of the Iranian plateau, first excavated and reported by Caldwell from Aliabad in Bardsir of Kerman, and then have been found and reported from fourth millennium layers of Tell Iblis (Iblis IV) which eventually became known as Aliabad Culture (Caldwell, 1967). Ali-Abad culture potteries (Chalcolithic age) dates back to the 4th millennium BC in southeast of Iran which the distribution of its potteries include the regions of Kerman, Balouchistan and Pakistan. Aliabad pottery in the south-east of the Iranian plateau is one of the most important and prominent pottery types in the Chalcolithic period (Eskandari and Mollasalehi, 2017), which for more detail understanding about this culture in addition to archaeological studies, requires scientific archaeometric analysis and methods; therefore, the aim of the present study is to investigate, study and further understand the fourth millennium BC pottery of Aliabad culture from Jiroft’s Narjuiyeh III site and understanding the expansion of this culture by using structural and technical studies of pottery of this period. At the same time, it has been attempted to use the method of mineralogy (petrography) to get information about how to process the paste, clay type and used temper, conditions, heating and temperature of baking in the furnace, as well as the understanding of the origin of pottery of this area. Archaeological studies show that Aliabad culture in the southeast of the Iranian plateau was the dominant culture of the region in the fourth millennium BC. In this study, it has been attempted to obtain mineralogical information regarding pottery (Aliabad pottery) using library and thin section petrography studies. The polarized binocular microscope JamesSwift made in the United Kingdom at the Petrographic Laboratory of the Institute for Restoration and Conservation was used for microscopic study of the studied pottery.