برساختي جامعه‌شناسانه از منفعت: با تأكيد بر فهم بورديويي از منفعت

با بيان واژه منفعت، اولين چيزي كه بي‌درنگ به ذهن متبادر مي‌شود، منفعت اقتصادي است؛ درحالي‌كه ميدان‌هاي مختلف زندگي منافع خاص خود را دارند كه لزوماً منفعت اقتصادي نيستند. پژوهش حاضر با استفاده از روش اسنادي به بررسي تنوع سطوح و معاني غيراقتصادي مفهوم منفعت از ديدگاه جامعه‌شناسان پرداخته است و قصد دارد با تأكيد بر فهم بورديويي از منفعت ابزاري مفهومي براي تبيين پديده‌هاي اجتماعي در اختيار پژوهشگران قرار دهد. نتايج اين پژوهش حاكي از اين است كه دو توكويل، وبر، راتزنهوفر، اسمال، السورث راس، زيمل و كلمن منفعت را در قالب خرد و فردي آن به‌كار گرفته‌اند. با اين حال وجه تمايزي نيز ميان متفكران مذكور درباره مفهوم منفعت وجود دارد و آن اين است كه توكويل، وبر، كلمن و زيمل مفهوم منفعت را عنصري اجتماعي درنظر گرفته‌اند و در تحليل روابط ميان افراد جامعه از آن استفاده كرده‌اند، اما راتزنهوفر، اسمال و راس دركي پيشااجتماعي از مفهوم منفعت دارند و آن را عنصري مي‌دانند كه سبب تشكيل جامعه مي‌شود، نه عاملي كه بتوان روابط ميان افراد جامعه را به‌وسيله آن تحليل كرد. نتايج اين تحقيق حاكي از اين است كه متفكراني مانند ماركس، بنتلي و بورديو منفعت را در قالب جمعي و گروهي آن استفاده كرده‌اند. با وجود اين، با نگاهي عميق‌تر به آثار و كاربرد تجربي نظريه‌هاي متفكران فوق درباره مفهوم منفعت شايد بتوان بيان كرد كه نگاه جامعه‌شناسانه ماركس به مفهوم منفعت در قالب منافع طبقاتي هرچند داراي بار جامعه‌شناسانه است و منفعت را مختص به فرد نمي‌داند، باز معناي اقتصادي از منفعت را براي گروهي از افراد هم‌رده درنظر دارد و به‌نوعي راه را براي تفكر و تأمل درباره ساير اشكال متنوع و غيراقتصادي منفعت مي‌بندد. ديدگاه بنتلي نيز با يكي‌كردن منفعت و گروه راه به اين‌هماني تبيين‌ها مي‌برد و به همين دليل امكان كاربست تجربي و آزمون‌پذيري آن محدود مي‌شود. با وجود اين به نظر مي‌رسد رويكرد نظري و روشي بورديو به مفهوم منفعت دريچه امكان‌ها را به‌سوي نگاه غيراقتصادي به مفهوم منفعت در قالب جامعه‌شناسي و با معنايي غيراقتصادي باز مي‌كند.