خطاي قلم صنع از نظر پير حافظ

The Fault of the Creation's Pen from the Viewpoint of Hafez' Pir (Master)

مشكل‌سازترين بيت حافظ، بيت مشهور «پير ما گفت ...» است. نويسندۀ مقاله كوشيده ‌است كه ابتدا شروح متفاوت اين بيت را دسته‌بندي كند و معتقد است كه بيشتر شروح، بيان اعتقاد و عقيده شارحان است كه از آبشخور مطالعات عرفان اسلامي يا غزليّات حافظ و شاعران عارف ديگر، نشأت گرفته‌ است. بعضي از شارحان از زاويه بلاغي و شاعرانه به نقد نظريّات شارحان ديگر پرداخته و اظهار‌نظر كرده‌اند. سؤال اصلي اين مقاله جست‌وجوي منبع قرآني براي جنبۀ طنز و تهكّم در بيت است. از طريق يافتن سندي كه در قرآن اثبات كند كه پير حافظ هم امكان دارد، خطا ببيند. اين سند از نظر نويسنده در آيۀ 88 سوره نمل موجود است كه اگر پير خطا ببيند و بگويد خطايي نيست در واقع، خطاپوشي كرده است و اين يك طنز است. مرحلۀ دوم طنز آنجا است كه صنع در لغت عربي به گواهي قاموس‌هاي عربي معناي ضمني «نيكويي» دارد. بنابراين، سخن پير پيرامون قلم آفرينش نيكونگار است نه قلم آفرينش مطلق. در اين صورت، خطاپوشي پير آگاهانه، تأدّبي، تربيتي و خوش‌بينانه مي‌تواند توصيف شود. جنبۀ ديگر تحقيق، تكميل معناي «جلال دواني» است كه مي‌گويد: قلم قضا و قدر خطا نمي‌كند. اين مهم از طريق معناي لغوي خطا و صواب، تثبيت و تكميل شده‌ است و معناي خطا نكردن قلم صنع معادل‌المقدور كائن گرفته مي‌شود.

The most problematic verse of Hafez is the famous: "Our Master said . . ." The author of this article first attempts to classify different interpretations related to this verse, and believes that most of these interpretations are the beliefs of their writers which are originated from studies of Islamic mysticism and Hafez' poetry or other mystic poets. Some interpreters have criticized the views of others from a rhetorical and poetic point of view. The main question of this article is to seek the Quranic sources for the aspect of humor and irony in the “Verse” through finding a document in the Quran that proves that Hafez' master is also in a position to make a mistake. The document exists in the Quran (27:88) that if the master sees a fault and says it is not, in fact, he concealed the fault and it is a humor. The second phase of the humor is where the Arabic word for “Sone’” (Creation) has an implied meaning of "goodness" in Arabic dictionaries. So, the Master's work is about the “Good Creator's” pen, not the absolute pen. In this case, the Master's concealment of the fault can be described as conscious, educative, and optimistic. Another aspect of the research is the completion of Jalal Dawani's meaning which says: the fate and destiny's pen does not make a mistake. This argument has been proved and supported through the denotative meaning of the terms “right” and “mistake”, “fulfillment” and “unfulfillment” and the meaning of the fulfillment of the Fate's pen equals “God's will is fulfilled”.