اهميت شرح محمّد بن قوام بلخي در فهم مضامين مخزن‌الاسرار نظامي

The Importance of Muhammad Ibn Qawam Balkhi's Description in Understanding the Contents of Nezami's Makhzan Al-Asrar

مخزن‌الاسرار نظامي يكي از منظومه‌هايي است كه به دلايل سبك‌شناختي و ورود غلط‌هاي بيشمار در اثر استنساخ‌هاي متعددي كه از آن صورت گرفته، همواره موردتوجه شارحان و مصححان بوده است. شرح محمد بن قوام بلخي (در قرن هشتم هجري) يكي از اولين شروحي است كه حدود 1300 بيت را مورد بررسي قرار داده است. شرح قوام بلخي با وجود برخي كاستي‌ها و نقص‌ها، بسياري از تلميحات، آيات، روايات، اصطلاحات نجومي و طبّي و... را به‌دقت كاويده است. از قديمي‌ترين شروح مخزن‌الاسرار (همچون شرح ابراهيم تهتهي) تا اغلب شروح معاصر، همچون وحيد دستگردي و ديگر شارحان در برخي از ابيات به شرح قوام نظر داشته‌اند و در مواردي بدون ذكر نام قوام بلخي، عبارات او را -به‌اختصار و مضمون و يا به‌عين- نقل كرده‌اند. قوام بلخي در شرح خود به برخي نسخ و ضبط‌هاي ديگر ابيات اشاره‌كرده و معني صورتِ ديگر بيت را نيز نقل كرده است كه در موارد بسياري قابل ‌توجه است. در پژوهش حاضر، با توجه به شرح قوام بلخي، 10 بيت از مخزن‌الاسرار نظامي مورد بحث قرار گرفته و برخي از وجوه معنايي يا تلميحات و اشاراتي كه مي‌تواند در شرح ابيات راهگشا باشد، بررسي و تحليل ‌شده است. معاني و تفسير ساير شروح نيز در اين 10 بيت نقد و بررسي‌شده است.

Nezami's Makhzan Al-Asrar is one of the poems which have always been the focus of commentators and editors. Muhammad Ibn Qawam Balkhi's description (8th century AH) is one of the earliest descriptions which investigated one thousand and three hundred verses. Despite some deficiencies, the description of Muhammad Ibn Qawam Balkhi has carefully explored many of the implications, verses, narrations, and astrological and medical terms. In the present study ten verses of Nezami's Makhzan Al-Asrar are discussed based on Qawam Balkhi's description and some of the semantic aspects or implications which may be helpful in describing the verses are analyzed. It is noteworthy that the meaning and interpretations of other commentators have also been criticized in these ten verses.