ارزيابي شاخص‌هاي پايداري خاك در مناطق بياباني (مطالعۀ موردي: عرصه‌هاي مرتعي و كشاورزي شهرستان سمنان)

پايداري خاك به ويژه در اكوسيستم‌هاي شكننده يك شاخص ضروري براي مديريت پايدار اراضي است و به ويژگي‌هاي فيزيكي، شيميايي و بيولوژيكي خاك بستگي دارد. با اين وجود پايداري خاك به طور مستقيم قابل اندازه گيري نبوده و بايد از شاخص هاي كيفيت و پايداري خاك استنتاج شود. به منظور بررسي پايداري خاك در منطقۀ بياباني سمنان، مزارع، باغات و مراتع واقع در يك مزرعۀ آموزشي با مديريت‌هاي مختلف آبياري انتخاب و از شاخص پايداري (SI) و روش رتبه‌بندي تجمعي 9 و 11 پارامتري (CR9 و (CR11 استفاده شد. با حفر و تشريح خاكرخ و نمونه‌برداري از افق‌هاي سطحي و زيرسطحي اراضي منتخب، 12 ويژگي‌ مهم و مؤثر در پايداري خاك اندازه‌گيري و مقادير شاخص‌هاي مذكور در هر يك از اراضي محاسبه و تأثير نوع كاربري بر پايداري خاك مقايسه شد. بررسي نتايج نشان داد كه مقدار SI به جز در لايۀ سطحي اراضي زراعي آبي به دليل تأثير كشت و كار و نقش مثبت مواد آلي، در بقيۀ اراضي كمتر از يك بوده كه نشان از ناپايداري خاك دارد. در لايۀ زيرسطحي تمامي اراضي مورد مطالعه، مقدار SI كمتر از يك شد. اين موضوع بيانگر آن است كه ويژگي‌هاي خاك در لايه‌هاي زيرسطحي در محدودۀ بهينه قرار نداشته و در نتيجه در عملكرد محصول، تخريب خاك و بيابان‌زايي مؤثرند. مطابق نتايج روش رتبه‌بندي تجمعي، لايه‌هاي سطحي و زيرسطحي خاك در هيچ يك از اراضي مورد مطالعه در كلاس‌هاي خيلي پايدار و پايدار قرار نگرفتند. ليكن اين روش پايداري خاك اراضي آبي چندكشتي را به دليل نقش مثبت در افزايش عامل‌هاي اصلاحي خاك، در وضعيت مناسب‌تري نسبت به ديگر اراضي طبقه‌بندي نمود. بررسي همبستگي شاخص‌هاي مورد مطالعه با ويژگي‌هاي خاك نشان داد كه كربن آلي، شاخص پايداري خاكدانه، شوري، نسبت جذب سديم و ميانگين وزني قطر خاكدانه ها تأثير مستقيم و مؤثرتري بر پايداري خاك دارند. همچنين بين مقادير  SI با CR9 و CR11 در لايۀ سطحي همبستگي معني‌دار منفي در سطح يك درصد (به ترتيب R2=0.58  و R2=0.74 ) مشاهده شد؛ ليكن در لايۀ زيرسطحي فاقد همبستگي بودند. در نهايت، روش رتبه‌بندي تجمعي كه از ويژگي‌هاي بيشتر و مؤثرتري براي ارزيابي پايداري خاك استفاده مي‌كند، براي پايش پايداري خاك توصيه شد.