چكيده فارسي :
در بازنمايي و روايت مجدد نهضت ديني ماني در تاريخ نگاري قرون نخستين، سه رويكرد عمده قابل شناسايي ا ست كه جز در برخي روايت هاي معدود، اين بازنمايي (دست كم در دو رويكرد) با مفهومي كانوني، يعني مفهوم «زنديق» صورت بندي شده است. اين سه رويكرد عبارت است از: نخست رويكرد گذار آگاهانه و مختصرگويي، مبتني بر نگرش ها و روايت هايي با محتواي ضد زنديقي گري، با نمايندگان برجسته اي چون طبري، ابوحنيفه دينوري، مسكويه و ابن اثير؛ دوم رويكردي تاريخي- كلاميو مبتني بر خوانشي بدعت گرايانه از جنبش مانيبا عالم- مورخان تاثيرگذاري چون ابوريحان بيروني، مقدسي، ثعالبي، يعقوبي و خواجه نظام الملك طوسي؛ سوم رويكردي نسبتا توصيفي-تاريخي با ميزان به نسبت كمتري از ارزش داوري ها با مورخاني چون مسعودي و گرديزي. اين سه رويكرد، در يك درهم تنيدگي عميق با فضاي گفتماني اين عصر، مجموعه اي از گزاره ها و روايت ها را حول محور مسيله ماني مي آفرينند كه اين شخصيت و جنبش ديني او، نقطه كانوني آنها به شمار مي رود. مسيله اين پژوهش تبيين چرايي و چگونگي بازنمايي جنبش ديني ماني در تاريخ نگاري قرون نخستين است؛ با اين فرضيه كه وجوه مختلف اين بازخواني، محصول فضاي سياسي، كلامي و فرهنگي اين دوره و همچنين انگاره ها، روش ها و بينش هاي مورخان اين دوره بوده است.
چكيده لاتين :
In the representation and retelling of the Mani religious movement in the first centuries' historiography, three main approaches can be identified except in a few narrations. These representations (at least in two approaches) are formulated with the central concept of "Zandiq." These three approaches are: First, the approach of conscious transition and conciseness, based on attitudes and narrations with anti- Zandiq content, with prominent representatives such as Tabari, Abu Hanifa Dinevari, Muskawiyyah, and Ibn Athir; Second, a historical-theological approach based on a heretical reading of the Mani movement with the world - influential historians such as Abu Rihan al-Biruni, al-Maqdisi, Tha'labi, Ya'qubi, and Khawaja Nizam al-Mulk al-Tusi; Third, a relatively descriptive-historical approach with a comparably lower value of judgments with historians such as Masoudi and Gardizi. In a deep entanglement with the discourse of this age, these three approaches create a set of propositions and narratives around the issue of Mani, of which this character and his religious movement are the focal points. The problem of this study is to explain why and how the Mani religious movement is represented in the historiography of the first centuries; With the hypothesis that the various aspects of this re-reading have been the product of the political, theological, and cultural space of this period as well as the ideas, methods, and insights of the historians of this period.
