عنوان مقاله :
نقش تكيه در تقطيع وزن شعر عروضي فارسي
عنوان به زبان ديگر :
The development of a prosodic meter into an isochronous one in Persian
پديد آورندگان :
طبيب زاده، اميد پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي
كليدواژه :
وزن شعر فارسي , تقطيع , تكيه , اتانين , محدوديت‌هاي تقطيع
چكيده فارسي :
يكي از مشكلات اساسي در مطالعات وزن شعر فارسي به مسئلۀ شيوۀ تقطيع و ركن‌بندي وزن‌ها مربوط مي‌شود. تا كنون شيوه‌هاي متفاوتي براي ركن‌بندي وزن‌هاي اين شعر ارائه شده است اما عروض‌دانان در مورد هيچ‌كدام از آنها به اجماعي قطعي نرسيده‌اند و به همين دليل نيز اكثر آنان در نهايت از تقطيع سنتي استفاده مي‌كنند، زيرا دست‌كم قدمتي دارد و همه نيز از قديم بدان عادت كرده‌اند. از طرف ديگر اهميت تقطيع خاصه در طبقه‌بندي وزن‌ها آشكار مي‌شود، زيرا اگر تقطيعِ وزن‌ها مبتني بر يك ويژگي واقعي (factual) وزني نباشد، طبقه‌بندي وزن‌ها نيز به طريق اولي نمي‌تواند روابط و مشابهت‌هاي وزن‌ها را به‌درستي آشكار كند. در اين مقاله ابتدا از دو خوانش متفاوت شعر كهن فارسي، يعني خوانش تكيه‌اي از يك سو و خوانش كمّي از سوي ديگر سخن گفته‌ايم، سپس نشان داده‌ايم كه در مورد وزن‌هايي كه خوانش تكيه‌اي و كمّي آنها منطبق بر هم است، غالباً هيچ اختلاف نظري بين عروض‌دانان در مورد نحوۀ تقطيع وزن وجود نداشته است، و اختلاف نظر عمدتاً مربوط به وزن‌هايي است كه تقطيع تكيه‌اي يا موسيقايي آنها با يك يا چند نُتِ سكوت (rest) آغاز مي‌شود و در نتيجه ديگر منطبق بر تقطيع كمّي آنها نيست. سپس بحث كرده‌ايم كه در مورد اين دسته از وزن‌ها بهترين تقطيعي كه مي‌توان به‌عنوان تقطيع اجماعي برگزيد همان تقطيعي است كه ركن آغازين آن ناقص باشد، زيرا در اين صورت ساخت وزن هرچه بيشتر منطبق بر ساخت ضرب‌آهنگي شعر خواهد بود. نگارنده در نهايت با وضع نُه محدوديت، كه شش‌تاي آنها مربوط به تمام دسته‌هاي وزني و سه‌تاي ديگرشان مربوط به برخي از دسته‌هاي وزني هستند، شيوۀ تقطيعي را براي تمام وزن‌هاي رايج و مطبوع فارسي پيشنهاد كرده است.
چكيده لاتين :
This study draws on both quantitative and qualitative findings from corpus analysis to define the language in Bābā Ṭāher Quatrains. The present article uses Bābā Ṭāher Quatrains as a linguistic evidence and contributes to the knowledge about it, especially in the field of historical grammar and typology. The article reviews and updates recent research to clarify the language origins, using comparative and historical linguistics methods. The first part of this article is devoted to the stratification of dialectal features of Bābā Ṭāher Quatrains. The second part focuses on the role of particular characteristics in Bābā Ṭāher Quatrains, the language of Jews in Hamdan and other Fahlaviyāts of Hamadan in reconstructing the former vernacular language of Hamadan.
عنوان نشريه :
پژوهش هاي زبان شناسي تطبيقي
