معرفي منظومه‌هاي قضا و قدر فارسي و تحليل آنها از منظر روايي

Introducing Persian Predestination poems (qażā va qadar) and analyzing them from a narrative perspective

بحث درباره موضوع چالش­برانگيز «قضا و قدر» همواره در ادبيات فارسي مطرح بوده است، اما به طور خاص تعدادي از شاعران دوره صفويه توجه ويژه ­اي به اين موضوع كرده ­اند و مثنوي­ هاي مستقلي با عنوان «قضا و قدر» سروده­ اند و اين مسئله به صورت يك جريان منظومه ­سرايي تا دوره قاجار ادامه داشته است. اغلب اين منظومه ­ها به صورت نسخه خطي است. پژوهش حاضر تعدادي از منظومه­ هاي قضا و قدر و شاعران آنان را معرفي مي­كند و از نظرگاه تحليل جنبه­ هاي داستاني، اين منظومه­ ها را بررسي و نقد مي­كند. نتايج اين تحقيق حاكي از آن است كه منظومه­ هاي قضا و قدر با وجود افتراق ­هاي جزئي، داراي وجوه مشتركي هستند كه وحدت ساختاري اين آثار را از نظر پردازش داستاني فراهم مي­كند. مؤلفه­ هاي مشترك روايي اين متون عبارتند از: سادگي زبان، وجود يك الگوي ثابت در پيرنگ و نيز در شخصيت­ پردازي، تكرار شخصيت­ هاي قراردادي و ايستا؛ مبتني بودن همه منظومه­ ها بر يك مضمون كليدي؛ ايجاد حوادث خلق­الساعه و تصادفي و ضعف حقيقت­ مانندي؛ پايان ­بندي غيرمنتظره و تراژيك. بر اساس اين پژوهش، شايد بتوان اين منظومه­ ها را به عنوان يك نوع ادبي تازه معرفي كرد. حاصل اين پژوهش مي­تواند روشن كننده بخشي از سير تحول ادبيات فارسي و جريان­ شناسي ادبي باشد.

Although the challenging topic of predestination (qażā va qadar) has always been discussed in Persian literature, some poets in the Safavid era paid a particular attention to the topic, composing eponymous masnavis, and this trend continued until Qajar. Most of these poems are manuscripts. The present study introduces a number of predestination poem and their poets and from the point of view of analyzing the aspects of fiction, these poems are criticized. The results of this study Indicates that the Predestination poems (qażā va qadar), despite minor differences, have common features that provide the structural unity of these works in terms of story processing. Common narrative components of these texts are: simplicity of language, the existence of a dominant pattern in the plots well as in characterization and the repetition of stereotyped, conventional, and static characters; being based all poems on a key and important theme; Create Heterogeneous and accidentally Events and Weakness of verisimilitude; Unexpected ending and the tragic end and The dominance of incidentalization over characterization. According to this research, these poems may be introduced as a new type of literature. The result of this study can clarify part of the evolution of Persian literature and of the knowledge of literary trends.