كليدواژه :
نظريه مقاومت , جنبش مشروطه‌خواهي , نظام‌نامه , خودكامگي , روشنفكران نوخاسته , حكومت قانون
چكيده فارسي :
ايرانيان در طول سده‌ها مقاومت در برابر خودكامگي شيوه‌هاي گوناگوني را آزموده‌اند، شيوه‌هايي مانند ترور، قيام مسلحانه، انقلاب و انواعي از مقاومت منفي. اما مقارن با آشنايي روشنفكران ايراني با انديشه‌هاي نوآيين درباب اجتماع و سياست، در دوران جنبش مشروطه درك جديدي از مسئله و مفهوم مقاومت سرنموني يافت. بي‌گمان مكان تاريخي ظهور اين مفهوم جديد از مقاومت در برابر خودكامگي سده‌ها پيش از نهضت مشروطه‌ي ايران در ميان فرقه‌هاي مسيحي مخالف ولايت مطلقه پاپ و بعد از آن در اعتراض به بي‌رسمي‌هاي سلطنت‌هاي مطلقه‌ي اروپايي بود و عموما حاصل تلاش‌هاي نظري نويسندگان پروتستان و هوادار سلطنت‌هاي مشروطه بود. اين‌گونه از مقاومت كه مي‌توان از آن با عنوان مقاومت براساس فرآيند‌هاي قانوني ياد كرد، برپايه اصلي مندرج در نظام‌نامه ها قرار دارد كه برمبناي آن هرگاه فرمانروا يا شهرياري خودكامگي پيشه كرده و قرارداد آغازين را منحل كند، آنگاه مردم نيز با توسل به خشونت، حق مقاومت در برابر او را خواهند داشت. اين اصل به‌عنوان قيدي اساسي در نظام‌نامه‌ها و قوانين بنيادين، مبناي آن چيزي است كه در انديشه سياسي جديد از آن به نظريه‌ي مقاومت ياد كرده‌اند. در جريان تلاش‌هاي روشنفكران ايراني براي تاسيس حكومت قانون و تبيين اصول مشروطه‌خواهي و به‌ويژه در دوره‌ي استبداد صغير به اين درك جديد از مفهوم مقاومت در معدود رساله‌هاي سياسي و حقوقي توجه شده است. از آن‌جا كه تا‌كنون پژوهشي جامع درباره‌ي اين وجه از ادبيات مقاومت، به‌ويژه در جريان نهضت مشروطه ايران، انجام نشده است، سعي نوشتار حاضر بر اين است به بحث راجع به آن بپردازد.
چكيده لاتين :
Throughout the centuries, Iranians have tested various forms of resistance to dictatorship, such as assassination, armed uprising, revolution, and types of negative resistance. But during the constitutional movement when Iranain intellectuals attained the modern knowlages of society and politics, a new understanding about the problem and concept of resistance emerged. Historically, this new concept of resistance, of centuries before the constitutional movement of Iran, initially emeraged among the Christian sects opposed to the plenitude of divine power of the pope, and later against the European absolute monarchies, and was generally the result of theoretical efforts of the Protestant writers and proponents of constitutional monarchies. Such resistance, which can be called “resistance through legal processes”, is based on a principle depicted in constitutions that points out whenever a ruler or prince tries to dissolve the initial contract, then the people appeal to violence and they will have the right to resist him. This principle, as a significant constraint in the constitutions and fundamental laws, was the basis of what was called Resistance Theory in the modern political thought. In the course of the efforts of Iranian intellectuals to establish the rule of law and to explain the principles of constitutionalism, and especially during the period of “Estebdad e Sagheir”, the new understanding of the concept of resistance has been addressed in a few political and legal treatises. Since there has not been a comprehensive research on this aspect of the literature of resistance, especially during the constitutional movement of Iran, the paper is trying to discuss it.
